Rehber Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Nedir ?

[murat zorluu]

Tasarrufların menkul kıymetlere yatırılarak halkın iktisadi kalkınmaya etkin ve yaygın bir şekilde katılmasını sağlamak ve sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışmasını amacıyla 1981 yılında çıkarılan 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuştur.

---

SPK Nedir? Ne İş Yapar?​

Finansal ekosistemin bir parçası olan sermaye piyasaları genel olarak orta ve uzun vadeli fonların arz - taleplerinin karşılaştığı alandır. Daha geniş bir tanımlamayla orta ve uzun vadeli ödünç verilebilen fonlar ile menkul kıymetlerin alım satımı doğrultusunda tasarruf sahiplerinden yatırımcılara aktarılmasını sağlayan ortama sermaye piyasası adı verilir. Kısaca sermaye piyasasında yatırımcı, tasarruf sahipleri ve bu iki taraf arasındaki fon akımı bulunur. Bu süreçler toplamı modern bir finansal sistemdir. Bu sistem sayesinde işletmeler orta ve uzun vadeli yatırım projelerine finans kaynağı sağlayabilir. Ayrıca sermayelerini artırmak amacıyla da bu piyasaya başvurabilir, buradan sağlanan kaynak ile kurumsal gereksinimlerini karşılayabilir. SPK ise ilgili piyasanın taraflarının ve bu tarafların dâhil olduğu süreçlerin güvenle çalışmasını sağlayan bir dizi kuralı belirleyen kuruluştur.

Sermaye Piyasası Kurulu’nun temel amaçları arasında piyasanın ve kurumlarının işleyiş kurallarını belirlemek bulunur. Ayrıca kuruluş, piyasadan fon kullanan şirketlerin bu kaynaktan en iyi ve adaletli şekilde faydalanması için belli kurallarla süreci çerçeveye alır. Sürecin diğer tarafında bulunan tasarruf sahiplerinin de yaptıkları yatırımlara dair haklarını ve yararlarını korumak da SPK’nin amaçları arasındadır. Kurul tarafından belirlenen düzenlemeler Kanun, yönetmelik ve tebliğlerle düzenlenmiş, yasal olarak bağlayıcılık niteliği taşıyan resmiyetle netleştirilmiştir.

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Görevleri Nelerdir?​

SPK 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu tarafından verilen görevlerle sorumludur. İlgili Kanun’un belirlediği uygulamaların yerine getirilmesi ve öngörülen sonuçların elde edilmesi ile ilgili tüm diğer işlemlerin gerçekleştirilmesi de SPK’nın görevleri arasındadır. Kurumun görevlerini şöyle sıralamak mümkündür:

• Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulan kamu kurumu niteliğindeki kuruluş, kurum, halka açık ortaklık, borsa ve düzenleyici diğerlerinin mevzuat kapsamında ortaya koyacağı işlemlerin resmi açıdan uyumunun kontrol, gözetim ve denetimini gerçekleştirmek.
  
  
• Kamunun zamanında, doğru ve tatminkâr bilgilerle aydınlatılmasını sağlamaya yönelik kararlar almak.
  
  
• 6362 sayılı Kanun kapsamındaki kuruluş ve ortaklıkların bağımsız denetim, derecelendirme ve bilgi sistemi kontrollerine dair tüm süreçlerin şartlarını ve kapsamını belirleyerek şartları yerine getirenleri ilan etmek.
  
  
• Finansal düzenleyici ve denetleyici kuruluşlarla bilgi alışverişi gibi iş birlikleri gerçekleştirerek ekonomik istikrarla ulusal ve uluslararası mevzuat şartlarını sağlamak.
  
  
• Sermaye piyasalarındaki düzenleme ve denetim yetkinliğine sahip yabancı kurumlar ile karşılıklı bilgi, belge alışverişinde bulunmak. Bu bilgi alışverişinde karşılıklılık ve mesleki sırrın korunması ilkelerinin gözetilmesini sağlamak.
  
  
• Türkiye dışındaki ülkelerin sermaye piyasalarında hizmet veren kuruluşların ülke içindeki merkez, şube veya ortaklıklarının denetimi, idari tedbirlerinin alınması, süreç masrafının paylaşılması gibi konularda mutabakat zabıtlarının imzalanması.
  
  
• Sermaye piyasalarının gelişmesi amacıyla yeni kurumlara ve araçlarına ilişkin usul ve esasların düzenlenip denetlenmesi.
  
  
• Sermaye piyasası kurumlarının yönetici ve çalışanlarının mesleki açıdan eğitimi, yeterliliği ve ehliyetlerini gösterir sertifikasyonlarına dair kuralları belirlemek; bu amaçla oluşturulacak yeni yapıların da kurallarını tayin etmek.
  
  
• Piyasada birikimlerini çoğaltmak isteyen kişi, kurum ve kuruluşlara yatırım tavsiyesinde bulunmak için uyulması gereken kuralları belirlemek.
  
  
• Kamuyu Aydınlatma Platformu’nun işletim ve çalışma esasları ile ilgili Kanun kapsamında yapılacak bildirim ve başvuruların kurallarını belirlemek.
  
  
• Sermaye piyasası kurumları ve diğer finansal kuruluşlardaki bilgi sistemlerinin işletilmesi ve denetimine ilişkin kuralları belirlemek.
  
  
• Yerli veya yabancı çalışma gruplarına veya akademisyenlere ulusal - uluslararası bilimsel araştırmalar yaptırarak, sonuçları mevcut veya gelecekteki düzenleme tercihlerinde uygulamak.
  
  
• Türkiye’nin veya sadece SPK’nın üyesi olduğu uluslararası kuruluşların çalışmalarına katılmak ve ortak projeler geliştirmek.
  
  
• Kurulun görev alanıyla ilgili olan uluslararası kuruluşlara ve mesleki oluşumlara üye olmak.

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Faydaları Nelerdir?​

Serbest piyasada kuralları belirleyerek güvenilir ve denetlenebilir bir alan oluşturan SPK yatırımcıların doğru menkul kıymetlere yönelerek tasarruf etmesini sağlar. Piyasa içinde yetişen kişilerin güvenilir, etik ve dürüstlük ilkesine bağlı olması ve öyle kalması için sürekli denetimler gerçekleştirir. Verdiği SPK lisansı ile güvenilirlik ortamının çerçevesini çizer, böylelikle birikim sahiplerinin yatırım kararlarında rahat etmelerini garanti altına alır. Standardizasyonları, kuralları ve sertifikasyonları ile yatırım yapmak isteyen kişilerin dolandırıcı olabilecek, kötü amaçlı insanlara erişim ihtimalini minimize eder. Aynı şekilde, dolandırıcılık amacıyla SPK belgesi edinmek isteyen kişileri de bu girişim sürecinde çeşitli filtreler vasıtasıyla eler. Lisans almış herhangi bir kuruluş sürekli denetim altında olur ve bilgilerin hepsinin güncel olması şartı koşulur.

SPK Mutabakat Kaydı Nedir?​

SPK mutabakat portföy yönetim şirketlerince uygulanması gereken maddelerden biridir. Bu madde bireysel portföy yönetimine konu olan emtianın saklanmasıyla ilgili kurallar arasında yer alır. Saklamaya konu varlıklarla ilgili mutabakat, bunları saklama hizmeti veren kurumlarla yapılır. Buna göre hisse senedi için Takasbank, devlet iç borçlanma senedi için TCMB veya Takasbank, yabancı menkul kıymet ve Eurobond için anlaşmalı yabancı saklama kurumu veya portföy yönetim şirketi ile yapılır.

Mutabakat kaydı gün sonunda taraflardaki toplam emtia ve varlığın aynı değerde olmasıdır. Saklama sisteminde bulunan tüm emtiaların genel toplamı, her bir varlık başına merkezi saklama kurumu veya diğer genel saklama hizmeti veren kuruluşun ilgili rakamları ile uyumlu olmalıdır. Bu kontrol günlük olarak yapılmalıdır. Genel toplamda mutabık kalınan varlıkların müşteri/hesap bazında doğru dağıtıldığına dair de bir mutabakat yapılmalıdır. Bu mutabakat merkezi sağlama kurumundan ve diğer kuruluşlardan alınan detay raporları veya otomatik ekstre yoluyla gerçekleştirilebilir. Uyumsuzluk görüldüğü takdirde saklama hizmeti veren kuruluştan konuyla ilgili bilgi istenir. Portföy yatırım şirketi ile saklama bankası arasında haftada en az bir kez olmak üzere mutabakat yapılır.

SPK Lisanslama Sınavı Nedir?​

SPK lisanslama sınavı finansal yatırım işlemleri, yanı sıra gayrimenkul değerlemeyle ilgili kurum ve kuruluşların sahip olabilecekleri yetkilerin belirlenmesi için yapılır. Bu sınavlar SPK’nın verdiği yetkiyle Sermaye Piyasası Lisanslama Sicil ve Eğitim Kuruluşu A.Ş. (SPL) tarafından düzenlenir. SPK sınavı koşulları ve ilgili düzenlemeler “Sermaye Piyasasında Faaliyette Bulunanlar İçin Lisanslama ve Sicil Tutmaya İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ”in yenilenmiş* olan versiyonuna tabidir.

Lisans sahibi olan kurum ve kuruluşların da her 3 yılda bir girmek zorunda oldukları sınavlardan önce eğitimler verilir. İlk kez sınava gireceklerin veya lisans yenileyeceklerin tamamının bu eğitimlere katılması zorunlu tutulur. SPL tarafından verilen eğitimler sermaye piyasasında aktif görev alan veya yatırımcı olarak ilgilenen kişilere yöneliktir. Eğitimler ve sınavlar elektronik ortamda yürütülür. Şirketin İstanbul’daki genel merkezi yanı sıra Ankara, İzmir, Antalya, Gaziantep, Erzurum ve Samsun’daki şubelerinde elektronik sınav hizmeti verilmektedir.

SPK Lisansı Ne İşe Yarar?​

SPK Lisansı finansal aracılık yapan kurum ve kuruluşların resmileştirilmesi için önemlidir. Lisans olmadan finans ve borsa piyasalarında işlem yapan kuruluşlar kanuna aykırı olarak kabul edilir. SPK tarafından belirlenmiş lisans gerektiren unvan ve görevler* farklı düzeylerde eğitimleri alarak ilgili sınavlardan başarı kazanmak zorundadır. Böylelikle SPK tarafından verilen lisansa sahip olur ve ilgili Kanun çerçevesinde yetkili kılınırlar.

Sermaye Piyasası Kurulu’na Bağlı Kurumlar​

SPK’ya bağlı kurum ve kuruluşları aşağıdaki başlıklarda incelemek mümkün:

• Yatırım Kuruluşları (Bankalar ve aracı kurumlar)
• Fonlar (Emeklilik ve yatırım fonları)
• Yatırım Ortaklıkları (Menkul kıymet, gayrimenkul yatırım, girişim sermayesi yatırım ortaklıkları ve halka arz verileri)
• Portföy Yönetim Şirketleri
• Gayrimenkul Değerleme Kuruluşları
• Bağımsız Denetim Kuruluşları
• Portföy Saklama Kuruluşları
• Derecelendirme Kuruluşları
• Gayrimenkul Dışındaki Varlıkları ve Makine ve Ekipmanları Değerlemeye Yetkili Kuruluşlar

Her kurum, kuruluş kriterleri ve özelliklerine göre, ilgili Kanun’a bağlı tebliğ ve düzenlemelere uymak durumundadır.

SPK Başkanları ve Görev Dönemleri​

Kurulduğu günden bu yana görev almış başkanların bir listesini aşağıdaki tabloda görebilirsiniz:

İsim	Başlama Tarihi	Ayrılış Tarihi
İbrahim Ömer Gönül	18.04.2022	Halen devam etmektedir
Ali Fuat Taşkesenlioğlu	17.04.2018	17.04.2022
Dr. Vahdettin Ertaş	01.01.2013	31.12.2017
Prof. Dr. Vedat Akgiray	18.03.2009	30.12.2012
Doç. Dr. Turan Erol	02.07.2007	20.02.2009
Doç. Dr. Doğan Cansızlar	20.11.2000	17.11.2006
Prof. Dr. Muhsin Mengütürk	16.10.1997	16.10.2000
Doç. Dr. Ali İhsan Karacan	14.10.1994	16.10.1997
Doç. Dr. Yaman Aşikoğlu	25.06.1992	06.10.1994
Prof. Dr. Mehmet Şükrü Tekbaş	26.05.1988	15.06.1992
Prof. Dr. İsmail Türk	13.01.1982	26.05.1988

Birikimlerinizi yatırımla değerlendirmek için SPK tarafından belirlenen standartları uygulayan, güvenilir ve resmi kuruluşları tercih etmeniz önemlidir. Aynı şekilde Forex piyasasındaki işlemlerinizin de güvenilir olması, kuruluşunuzun lisanslama eğitimlerini ve sertifikasını almış olmasıyla yakından ilgilidir. SPK tarafından belirtilen usül ve esaslar, hisse senedi alım satımından Marjin hesaplama gibi detay işlemlere kadar tüm finansal hareketleri kapsar.

Kaynak; Megep MEB ve Gedik Yatırım