- Katılım
- 25 Eylül 2008
- Mesajlar
- 1,287
- Reaksiyon puanı
- 135
- Puanları
- 243
Bios Nedir Nasıl Güncellenir Detaylı Anlatım...
Bios Hakkında Detaylı Bilgi | Ne Nedir ?
İçindekiler
1. Bios Nedir ?
2. Temel Bilgiler
3. BIOS Sürümleri
4. BIOS'a Erişim
5. BIOS Ayarlarını Değiştirmek
6. BIOS Oturumunu Kapatmak
7. Açılış Aygıtı Önceliğini Belirlemek
8. USB 2.0 Desteğini Etkinleştirin
9. USB Aygıtlarla İlgili Sorunları Çözmek
10. Elektrik Kesintilerinden Sonra Bilgisayar Ne Yapsın?
11. Sisteminizin Sağlık Durumu
12. Fan Sorunlarıyla Mücadele
13. Sistem Çökmelerini Önlemek
14. Açılış Sırasında Power-on Self-Test (POST) Sonuçlarını Göster
15. Bilgisayarınızı İki Kat Hızlı Açın
16. Doğru Ekran Kartıyla Başlamak
17. Modası Geçmiş Ekran Kartı Ayarlarını İptal Edin
18. Doku Belleğini Kurun
19. Saat Hızı Ayarlarını Değiştirin
20. AGP Saat Hızını Arttırmak
21. AGP Voltaj Seviyesini Arttırın
22. İşlemci Önbelleklerini Etkinleştirin
23. APIC Seçeneğini Açın
24. Burst Mode Ayarını Etkinleştirin
25. Bus Mastering Ayarını Etkinleştirin
26. RAM Zamanlamalarını Değiştirin
27. RAS-to-CAS Gecikme Değerini Düşürün
28. CAS Gecikmesini Düşürün
29. Bellek Yükleme Zamanını Düşürün
30. Bir Sonraki Bellek Erişimi İçin Beklenilen Süreyi Kısaltın
31. Bellek Zamanlamalarını Okuyun
32. RAM Giriş Gerilimi Seviyesini Arttırın
33. Anakart Ses Yongasını Devre Dışı Bırakın
34. Oyun Girişini Devre Dışı Bırakın
35. Tümleşik LAN İşlevlerini Devre Dışı Bırakın
36. Gereksiz Girişleri Kapatın
37. Firewire Girişini İptal Edin
38. BIOS Güncelleme
39. Yeni BIOS'u Yüklemek
40. BIOS Sürümlerini Arşivlemek
41. Güncelleme Kurulumunu Deneyin
42. Güncelleme Disketi Hazırlamak
43. BIOS'u Disketten Güncelleyin
44. DOS Altında BIOS Güncellemesi
45. Yeni BIOS'un Yüklenmesi
46.BIOS Altın Kuralları
1. Bios Nedir?
Basic
Input Output System (Temel Giriş Çıkış Sistemi) veya diğer adıyla BIOS
anakartınızın üzerinde bulunan küçük bir EEPROM bellek üzerinde
bulunur. Bir çeşit sadece okunabilir bellek türüdür fakat doğru ayarlar
ve araçlar kullanıldığında üzerinde değişiklik yapılabilir. Bilgisayar
açılırken anakarta takılı olan işlemci ilk iş olarak BIOS üzerinde
bulunana yazılımı çalıştırır.
Eğer sisteminiz açılırken çok
yavaşlıyorsa, Windows çakılıyorsa veya bazı donanımlar sorun
çıkarıyorsa bunların nedeni büyük ihtimalle yanlış yapılmış BIOS
ayarlarıdır. Bu yazıda bilgisayarınızın daha hızlı ve daha iyi
çalışması için ayar kutusunu nasıl oynayabileceğinizi anlatacağız.
"Temel Bilgiler" başlığı altında BIOS hakkında gerekli olan temel
bilgileri vereceğiz. Burada BIOS'un ne olduğunu, ona nasıl
erişebileceğinizi ve ayarlar arasında güvenli bir şekilde nasıl
gezinebileceğinizi öğreneceksiniz. "Önemli Ayarlar" başlığında her
kullanıcının bilmesi gereken bazı önemli BIOS seçenekleri hakkında
bilgi vermeye çalışacağız. Deneyimli kullanıcılar isterlerse, gizli
seçeneklerin ve bunların nasıl etkinleştirileceği, bazı dar boğazların
nasıl giderilebileceği ve sisteme yük olan fazlıkların nasıl
temizlenebileceği gibi bilgilerin bulunduğu, "BIOS İnce Ayar" bölümüne
atlayabilirler
2. Temel Bilgiler
İşlemci tarafından ilk çalıştırılan yazılım olarak BIOS, işlemciyi
anakart üzerinde bulunan diğer temel bileşenlerle tanıştırır ve BIOS
kodunun işi bittiğinde işlemcinin hangi yazılımı çalıştıracağını
söyler. Temel bir kural olarak BIOS, açılış aygıtı (bu aygıt disket,
CD-ROM, DVD veya sabit disk olabilir) üzerindeki açılış bölümüne (boot
sector) erişir. Açılış bölümü üzerinde bulunan bir çeşit açılış
yöneticisi çalışır ve bilgisayarın temel işletim sistemini (Windows
veya Linux gibi) yüklemeye başlar.
Açılış işlemi bittikten
sonra BIOS'un gündelik işlerinin bittiğini söylemek yanlış olur. Bir
bilgisayar üzerindeki donanımlara erişilmesi işlemlerinin çoğu işletim
sisteminin BIOS'a erişmesiyle başlar, daha sonra BIOS işletim sistemi
yerine hedef donanıma ulaşır.
3. BIOS Sürümleri
Her anakart, üzerinde bulunan bileşenleri düzgün çalıştırabilmesi için
kendine has bir BIOS'a sahiptir. BIOS yazılımlarının en çok kullanılan
temeli iki farklı biçime sahip olan Phoenix Awar BIOS'a dayanır. Bunun
dışında American Megatrends Inc. (AMI) BIOS'u kullanan bilgisayarlar
görmeniz de mümkündür.
BIOS menüsünün yapısı ve seçeneklerin
adlandırılması üreticiden üreticiye farklılıklar gösterebilir. Hatta
bir birinin devamı olan iki anakartın BIOS menüsü arasında da büyük ya
da küçük farklılıklar olabiliyor. Bu durum yüzünden bütün insanların
kullandığı bilgisayarlar için kesin BIOS kılavuzları yazamıyoruz. Yine
de Phoenix Award BIOS üzerinde aşağıdaki açıklamalara benzer seçenekler
bulmanız mümkün. Eğer bazı ayarları bilgisayarınızın BIOS menüsünde
bulamıyorsanız sinirlenmeyin - ilgili işlevi veya yeteneği
bilgisayarınızın BIOS'u desteklemiyor olabilir.
4. BIOS'a Erişim
Açılış sırasında BIOS, sisteminizde bulunan donanım bileşenlerini
denetlerken, kullanılabilir belleği sayarken ve sabit diskleri (diğer
depolama aygıtlarını da) bulurken klavyenizde bulunan özel bir tuşa
basarak BIOS ayar sayfasına erişebilirsiniz. Genellikle bu işlem [Del]
tuşuna basarak yapılır ancak [F2] gibi diğer tuşlar da olabilir. Açılış
sırasında ekranda beliren yazılara dikkat edin: Çoğu BIOS ekranın alt
taraflarında "" benzeri bir yazıyla ayarlara nasıl erişileceğini
gösterir. Eğer bütün yöntemleri deneyip yine de başarılı olamadıysanız
bilgisayarınızın veya anakartınızın kullanma kılavuzuna bakabilirsiniz.
Bilgisayar açılmaya başladığı anda bu tuşa bir ya da iki saniye
basmanız yeterli olacaktır.
Her şey olması gerektiği gibi
çalışırsa BIOS bellek miktarını saymayı bitirecek ve ana BIOS menüsünü
açacaktır. Eğer beklenilen ekran gelmediyse bilgisayarınızı yeniden
başlatıp farklı bir tuşu deneyebilirsiniz. Örneğin, pek çok taşınabilir
bilgisayar [F1] veya [Esc] tuşunu kullanır. Bazen de [F2], [F10] veya
[Alt+F1] tuşlarını denemek gerekebilir.
5. BIOS Ayarlarını Değiştirmek
BIOS yazılımı: Seçenekler arasında dolaşmak için ok tuşlarını kullanın,
istediğiniz menüye girmek için Giriş (Enter) tuşuna basın (Ekran
Görüntüsü A)
BIOS menüsündeki bir seçeneğe
ulaşmak için ok tuşlarıyla ekran görüntüsü A'da olduğu gibi istediğiniz
başlığı seçili hale getirin. Giriş (Enter) tuşuna bastığınızda bir alt
menü veya ekran görüntüsü B'de olduğu gibi seçenekler listesi karşınıza
gelir. Seçtiğiniz ayarla ilgili seçimi değiştirmek için artı [+] veya
eksi [-] tuşlarını kullanabilirsiniz, [Page Up] ve [Page Down] tuşları
da aynı işi göreceklerdir. Ana menü ekranından alt menülere erişebilmek
için bu yöntemi kullanabilirsiniz, bazı alt menülerin de altında
kendilerine ait alt menüler olabilir, istediğinizi ayara ulaşmak için
gittiği yere kadar gitmelisiniz.
Alt Menüleri açmak: Pek çok seçenek [+] veya [-] tuşlarına basılarak
değiştirilebilir. Bazı ayarlarda ise resimde görüldüğü üzere menü
içinde gezinerek seçenekler arasında seçim yapmak gerekebilir. Ekran
görüntüsü B.
Kısa bir açıklama yazarsak tipik bir BIOS yazılımı aşağıdaki menüleri içerir:
* "Main" veya "Standard CMOS Setup" menüsünden tarih, saat ve sabit disk ayarlarına ulaşabilirsiniz.
* "BIOS Features Setup" menüsünden her çeşitten genel seçeneklere ulaşabilirsiniz.
* "Integrated Peripherals" menüsünden arayüzlere ve yardımcı sistem işlevleriyle ilgili ayarlara ulaşabilirsiniz.
* "Power Management Setup" menüsünden enerji tasarrufu ve güç yönetimi işlevlerine ulaşabilirsiniz.
* "PnP/PCI Configurations" menüsünden hangi kesmelerin (IRQ) hangi PCI
genişleme kartlarına ayrılacağını seçebilirsiniz. Eğer bu seçenekleri
veya benzerlerini yukarıda anlatıldığı gibi ana menüde bulamadıysanız
"Advanced" menüsü altında bulma şansınız yüksektir.
*
"Hardware Monitor" menüsü algılayıcılardan gelen işlemci sıcaklığı veya
fan hızları gibi değerleri gösterir. Bu değerler genellikle işlemci
soğutucusu ve sistem fanı içindir ama bazı durumlarda güç kaynağının
fanı veya diğer fanlarla ilgili bilgi de içerebilir.
* "Load
Setup Defaults" seçeneği bütün ayarları fabrika ayarlarına geri
döndürür ve yaptığınız bütün değişiklikleri siler. Yanlış ayarlar
yaptığınızda ve sistem bu yüzden kilitlenmeler yaşadığında bu ayar çok
işe yarayabilir.
6. BIOS Oturumunu Kapatmak
BIOS yazılımıyla işiniz bittiğinde [F10] tuşuna basarak veya ana
menüden "Save & Exit Setup" seçeneğine gelerek kapatma ekranını
açabilirsiniz. Bazı durumlarda önce "Exit" seçeneğini sonradan "Exit
& Save Changes" alt seçeneğini seçmeniz gerekebilir. Daha sonra [Y]
veya [N] tuşlarından birine basarak ayarları kaydedip çıkabilirsiniz
veya seçiminizi iptal edebilirsiniz.
Önemli Ayarlar
Birazdan anlatacaklarımız, bilgisayarınızın açılış aygıtı sıralamasını
nasıl değiştireceğinizi, bilgisayarınızı fare üzerinden veya klavyeden
bir tuşa basarak nasıl açabileceğinizi, USB 2.0 desteğini nasıl
etkinleştirebileceğinizi ve fanlarda bir sorun olduğunda sistemin nasıl
davranacağı gibi çok çeşitli temel BIOS ayarlarını içeriyor.
7. Açılış Aygıtı Önceliğini Belirlemek
Açılışta disket sürücüsünü atlamak: Ekran görüntüsü C'de gösterildiği gibi sabit diski birinci açılış aygıtı olarak ayarlayın.
Pek çok bilgisayar sistemi başlatırken önce disket sürücüsünü tarar. Bu
durum değerli zamanınızın kaybolmasına ve olası açılış bölümü (boot
sector) virüsü sorunlarına neden olur. Ayrıca kabul edelim ki günümüzde
disket sürücü kullanarak sistemi başlatmak son derece zor karşılaşılan
bir durum. BIOS'a sistem açılırken disket sürücüye bakarak zaman
kaybetmemesini söylemek açılış sürecini kısaltır.
BIOS
yazılımı, açılış aygıtlarını ve hangi sıralamaya göre hareket
edileceğini belirleyebilmenizi sağlar. Aşağıdaki ayar açılış sırasında
sistemin disket sürücüye bakmamasını sağlayarak hem süreci biraz
hızlandırır hem de güvenliği biraz olsun arttırır.
İşte
yapmanız gereken ayarlar: Öncelikle "Advanced BIOS Features, Boot
Sequence" seçeneğine gidin ve "1st Boot Device" ayarını ekran görüntüsü
C'de görüldüğü gibi disket sürücüden sabit diske getirin, sabit disk
"HDD-0" olarak adlandırılabilir. Bu ayar bilgisayarın açılırken sağa
sola sapmadan doğrudan sabit diskin açılış bölümüne bakmasını sağlar.
Bu değişiklikle birlikte bilgisayar işletim sistemini öncelikle disket
sürücüsünde aramaz fakat hala sisteminize bir disket sürücüsü takılı
olup olmadığını denetler, bu da zaman kaybına neden olur. Bu denetimi
önlemek için "Boot Up Floppy Seek" seçeneğini geçersiz "Disabled" hale
getirmeniz gerekir.
6. Bilgisayarın Açılışını Hızlandırın
Bu ayarın kötü yanı bilgisayarınız her açılışta yani sabit disk veya
diğer depolama aygıtları takıldı mı diye inceleme yapmaz. Böylece
sistem açılışı hızlanmış olur.
Eğer sisteminize sıklıkla
sabit disk gibi bileşenler eklemiyorsanız her bir sürücü arama zamanını
sıfıra getirin. "Main" menü altında "Timeout" seçeneğini "0" olarak
ayarlayın.
8. USB 2.0 Desteğini Etkinleştirin
USB: Hizmet Paketi 2 yüklü Windows XP kullanıcıları "USB 2.0
Controller" seçeneğini ekran görüntüsü E'de görüldüğü gibi etkin hale
getirebilirler.
Pek çok anakartta "USB Controller"
seçeneği sadece USB 1.1 etkin olacak şekilde ayarlanmıştır. Bu durumun
temel nedeni Windows XP'nin kendisidir, eski sürüm Hizmet Paketleri
(Service Pack) USB 2.0 desteği sunmazlar. Aşağıdaki BIOS ayarı bu
desteği açabilmenize olanak sağlar.
Bunu yapmak için ilgili
seçeneği "Enabled" veya "V1.1+V2.0" şeklinde ayarlamanız gerekir. Bu
seçeneği kullanmak için Windows XP'nize en azından Hizmet Paketi 1'in
kurulmuş olması gerekir.
9. USB Aygıtlarla İlgili Sorunları Çözmek
Bazı bellek çubukları, flaş sürücüler, bellek çubuğu işlevi olan ***
çalıcılar ve USB sabit diskler elektriği USB aracılığıyla alırlar. Eğer
yeterli güç verilemezse alet çalışmayabilir. Bu yüzden USB arayüzünün
takılı olan aygıtlara yeterli miktarda güç sağlayabildiğinden emin
olmalısınız.
BIOS ayarları arasında "USB 2.0 HS Reference
Voltage" isminde bir seçenek olup olmadığına bakın. Eğer böyle bir ayar
varsa karşısındaki seneği "Low" veya "Medium" yerine "High" veya
"Maximum" olarak değiştirin.
10. Elektrik Kesintilerinden Sonra Bilgisayar Ne Yapsın?
"Power Management" menüsü altında elektrik kesintilerinden sonra
bilgisayarın nasıl bir tepki vereceğini ayarlayan bir seçenek vardır.
"AC Power Loss Restart" veya "Restore on AC Power Loss" seçenekleri
sayesinde elektrik kesilmesi gibi beklenmeyen bir nedenle sistem
kapandığında bilgisayarın ne yapacağını belirleyebiliyorsunuz.
"Previous State" veya "Last State" seçeneği bilgisayarı elektik
kesilmeden önceki konumuna geri getirir. Yani sistem açıksa tekrar
açılır kapalıysa kapalı kalır.
11. Sisteminizin Sağlık Durumu
BIOS, bilgisayarınızın işlevsel sağlığı hakkında bilgiler ve çeşitli
ayarlar sunabilir. Bu araçlar sayesinde, işlemci, fanlar, güç kaynağı
ve sabit diskler gibi hayati sistem bileşenlerini gerçek zamanlı olarak
izleyebilirsiniz. Örneğin, işlemci sıcaklığı alarmı sayesinde
sisteminizin fazla ısınmasını engelleyebilir hatta gerekirse acil durum
kapatma işlemini gerçekleştirmesini sağlayabilirsiniz.
"Health" veya "H/W Control" menülerinden sisteminizdeki bileşenlere
giden voltajı ve bu bileşenlerin sıcaklıklarını takip edebilirsiniz.
Çoğu BIOS en azından işlemci ve kasa sıcaklıklarını gösterirken
diğerleri sabit diskler ve anakartlarla ilgili daha ayrıntılı bilgiler
sunabilir. Aynı şekilde işlemci ve sistem fanına dönüş hızını da bu
menüden görebilirsiniz.
12. Fan Sorunlarıyla Mücadele
Eğer
bilgisayarınız açılmıyorsa bunun nedenlerinden birisi işlemci fanının
çok yavaş dönmesi veya hiç dönmemesi olabilir. Bu durum özellikle
sıcaklık denetimli soğutucularda okunan sıcaklık değerleri çok düşükse
olabiliyor ve böyle bir durumla karşılaşan BIOS fanlarla ilgili bir
sorun olduğunu düşünüyor. Bu yüzden şimdi anlatacağımız BIOS numarası
işinize yarayabilir.
"CPU Fan Failure Warning" isimli
seçeneği "Disabled" olarak ayarlayın. Bu işlevi etkisiz hale
getirdiğiniz bilgisayarınız yavaş çalışan bir fan olsa da açılacaktır.
Tabi ki bu ayarın varsayılan değeri "Enabled" (etkin) olduğundan
sistemi yeni kurduysanız BIOS'a erişemeyebilirsiniz. Eğer böyle bir
durumla karşılaşırsanız geçici olarak her zaman sabit hızda dönen eski
tip bir işlemci soğutucusunu takıp BIOS'tan az önce belirttiğimiz ayarı
yapabilirsiniz.
13. Sistem Çökmelerini Önlemek
Artık
çoğu sabit disk sürücünün bozulacağını önceden algılayabilen
sistemlerle donatılmış olarak geliyor ve bunu BIOS ekranında size
iletiyor. Bu özelliğe "Self Monitoring And Reporting Technology"
(SMART) adı veriliyor. BIOS'ta bulunan "HDD SMART Capability"
özelliğini etkin hale getirdiğinizde sistem, Norton System Works veya
çok tanınan bedava bir yazılım olan SpeedFan gibi yazılımlara uyarı
iletisi gönderebiliyor. Bu yazılımda depolama aygıtınızın durumuna göre
size bilgi veriyor, böylece olası arızaları önceden haber alarak
gerekli yedekleme işlemlerini yapabiliyorsunuz.
14. Eski Tarayıcı Ve Yazıcıları Kullanmak
Paralel Giriş: "ECP+EPP" en hızlı paralel haberleşme şeklidir (Ekran Görüntüsü F)
Bilgisayarınızın paralel arayüzü normalde tek yönlü iletişime izin
vermek üzere ayarlanmıştır. Bu seçenek neredeyse bütün aygıtlar için
çalışır fakat veri aktarım hızını düşüktür (100 kbps). Şimdi
anlatacağımız ayarı uygulayarak paralel girişinizin veri aktarım hızını
1 Mbps değerine çıkarabilirsiniz.
Yapmanız gereken "ECP"
(Extended Capability Port) veya "EPP" (Enhanced Parallel Port)
özelliklerinden birini etkin hale getirmek. Çoğu BIOS yazılımında her
iki özelliği tek bir seçenek halinde görebilirsiniz "ECP/EPP".
Uyarı: Eğer bir yazıcı ve tarayıcı aynı paralel girişi paylaşıyorsa
Ekran Görüntüsü F'de görülen aygıt çakışması veya sorunuyla
karşılaşabilirsiniz. Eğer yüksek veri aktarım hızını korumak
istiyorsanız sisteminize PCI genişleme yuvasına takılan fazladan bir
paralel giriş eklemeyi düşünebilirsiniz veya aygıtlardan birisini başka
bir haberleşme arayüzüne aktarabilirsiniz. Örneğin USB'yi paralele
dönüştüren bir çeviriciyle her iki aygıtı aynı anda kullanabilirsiniz.
BIOS İnce Ayar
Bu bölümde hırslı kullanıcılar, sistem açılışını nasıl en hızlı şekilde
yapabileceklerini, ekran kartlarını nasıl hızlandırabileceklerini,
işlemcilerinin gücünü nasıl son noktaya kadar kullanabileceklerini,
yongaseti ayarları üzerinde nasıl oynayabileceklerini ve belleklerinden
en iyi başarımı nasıl elde edebileceklerini öğrenebilirler.
14. Açılış Sırasında Power-on Self-Test (POST) Sonuçlarını Göster
Bilgisayarınız açılırken, ne olup bittiğini görmek yerine genellikle
üreticinin renkli logosunu görürsünüz. Şirin resimler görmek yerine
bilgisayarınızın açılırken yaptığı testlerin sonucunu görebilirsiniz
(veya görmelisiniz).
İşte bunu yapmanın yolu. "Advanced BIOS
Features" menüsünün altında bulunan "Full Screen LOGO Display"
seçeneğini "Disabled" olarak ayarlayın. Bu ayardan sonra sisteminiz
açılırken yaptığı bütün sınamaların sonuçlarını ekranda gösterecektir.
15. Bilgisayarınızı İki Kat Hızlı Açın
Bu ayar sayesinde bilgisayarınızın açılırken çeşitli bileşenleri
incelemesini atlatabilirsiniz. Örneğin, takılı olan bellek miktarına üç
kere yerine sadece bir kere bakılır; böylece bilgisayarınız neredeyse
iki kat daha hızlı açılabilir. "Advanced" veya "Advanced BIOS Features"
menüsünden "Quick Power On Self Test" veya "Quick Boot" seçeneğini
"Enabled" olarak ayarlayın.
Uyarı: Bu ayarı yaptıktan sonra
donanım sorunlarıyla karşılaşırsanız BIOS ekranına geri dönüp aynı
seçeneği "Disabled" olarak ayarlayarak sorunun tam olarak nereden
kaynaklandığını bulabilirsiniz.
16. Doğru Ekran Kartıyla Başlamak
Bilgisayar her açıldığında BIOS hangi ekran kartını kullanacağını
anlamaya çalışır ancak buna gerek yok çünkü siz zaten biliyorsunuz!
"Init Display First" menü seçeneğine gelin veya bu seçenek BIOS tipine
göre "Primary VGA BIOS" ya da "VGA Boot From" şeklinde de olabilir. AGP
ekran kartı kullanıyorsanız "AGP" seçeneğini ayarlayın. Eğer sisteminiz
yeniyse ve PCI Express arayüzüne sahipse AGP yerine burada "PEG
Port/Graphic Adapter Priority" gibi bir seçenek görüyor olmalısınız.
17. Modası Geçmiş Ekran Kartı Ayarlarını İptal Edin
BIOS Cacheable: Bu seçenek başarımı sadece MS-DOS çalışırken arttırır (Ekran Görüntüsü G).
"Video RAM Cachable" ve "Video BIOS Cachable" gibi ayarlar sadece eski
tip DOS kullanan sistemlerde başarımı arttırır, Windows'la hiç bir
ilgileri yoktur. O zaman neden işi karıştıralım ki?
Bu
ayarların her ikisini de "Disabled" olarak ayarlayın. Bu ayarları
yaparken karşınıza "VGA Palette Snoop" gibi bir seçenek gelirse onu da
etkisiz hale getirin. Aynı şekilde "System BIOS Cacheable" seçeneğini
de güvenle iptal edebilirsiniz (Ekran Görüntüsü G) - artık her hangi
bir başarım artışı sağlamadığı gibi bazı durumlarda sistemin
kararlılığını da bozabiliyor
18. Doku Belleğini Kurun
"Graphics Aperture Size" seçeneği ("AGP Aperture Size" şeklinde de
olabilir) temelde AGP ekran kartlarının dokuları yaratımlarken belleği
daha verimli kullanabilmeleri için tasarlanmıştı. Günümüzde çoğu ekran
kartının 128 MB hatta 256 MB tümleşik bellekleri olduğunu düşünürsek bu
seçeneğin de modasının geçtiğini açıkça görebiliriz. Ayrıca artık
görüntü bellekleri normal sistem belleklerinden daha hızlı
çalışıyorlar. Eskiden sıkça duyulan, "Graphics Aperture Size"
seçeneğini sistem belleğinizin yarısı olacak şekilde ayarlayın kuralı
geçmişte kaldı bunun yerine doku belleğini uygun bir değerde tutmak
daha mantıklı.
Bu seçeneği "128" veya "64" olarak ayarlayın.
19. Saat Hızı Ayarlarını Değiştirin
Bu ayarı yaptığınız zaman FSB hızaşırtması yaparken AGP ekran kartlarının yaşadığı sorunlardan kurtulabilirsiniz.
"AGPCLK/CPUCLK" ("AGP Clock" şeklinde de olabilir) ayarı üreticisi
tarafından hızaşırtma imkanı sunulan anakartlarda bulunur. Eğer böyle
bir seçenek varsa "Fix" olarak ayarlayın. Böylece FSB hızını
arttırırken aynı zamanda AGP hızını da arttırmamış oluyorsunuz. "1/1"
seçeneği ekran kartınızın FSB ile aynı hızda çalışacağını gösterir. Bu
ayarı "2/3" yaparsanız AGP saat hızını FSB saat hızının 2/3 olarak
ayarlarsınız yani FSB 100 MHz çalışıyorsa AGP 66 MHz olarak çalışır.
20. AGP Saat Hızını Arttırmak
AGP saat hızını arttırmak başarımı yükseltir fakat bazı sorunlar yaşayabilirsiniz - Ekran Görüntüsü H.
Bazı anakartlar AGP saat hızını arttırmanıza izin verir. "AGP
Frequency" seçeneğinden tempoyu küçük adımlarla arttırın (Ekran
Görüntüsü H) ve her seferinde bilgisayarınızı yeniden başlatın. Her
ayarı bir çeşit 3B oyunla deneyin ve sistemin kararlı olduğundan emin
olun. Bu işlemleri sistem de kararsızlık emareleri görülene kadar
tekrar edin. Böylece en kararlı ve en hızlı ayarda sistemi
çalıştırabilirsiniz.
21. AGP Voltaj Seviyesini Arttırın
Yüksek
saat hızları aynı zamanda daha yüksek güç tüketimine neden olur.
Aşağıdaki ayarları uygulayarak ekran kartınıza daha fazla güç gitmesini
sağlayabilirsiniz.
"AGP Voltage" seçeneği giriş gerilimini
0.1 Volt aralıklarla değiştirmenizi sağlar. Bu değişiklikleri AGP
hızını arttırdıktan sonra sistem kararsız duruma düşerse uygulayın.
Uyarı: Bazı durumlarda voltajı yüksek değerlere ayarlamak ekran kartına
zarar verebilir. Giriş voltajını daha yüksek değerlere ayarladığınızda
her hangi bir etkisi olmuyorsa eski düşük değere getirmeyi unutmayın ve
sistemi tekrar kararlı çalışır hale getirebilmek için AGP saat hızını
biraz düşürün.
22. İşlemci Önbelleklerini Etkinleştirin
İşlemci önbelleklerini (Level 1,2 veya 3) etkin hale getirmek önemli başarım artışları sağlar (Ekran görüntüsü I).
İşlemciler anakart üzerinde bulunan diğer parçalardan belirgin bir
şekilde daha hızlı çalışırlar. İşlemleri hızlandırmak, işlemci ile
sistem belleği arasında bulunan ve daha hızlı çalışan işlemci önbelleği
sayesinde mümkün olur.
Seviye 1 (L1) önbellek çok küçüktür
fakat işlemci çekirdeğinin üzerinde bulunur ve hızlı bir geçici veri
depolama alanı sağlar. Seviye 2 (L2) önbellek çok daha büyüktür ve
bütün yazılımsal elemanları depolayabilir, işlemci isteği geldiğinde
gerekli olan veri bu önbelleğin üzerinde bulunuyorsa asıl sistem
belleğinden bulunup getirilmesinden çok daha hızlı bir şekilde
işlemciye sunulabilir. İşlemciye tümleşik L2 ve harici L3 önbelleği
bulunan sistemlerde (neredeyse hepsinde var) bu ayarları etkin hale
getirmenizi şiddetle tavsiye ederiz (Ekran Görüntüsü I).
23. APIC Seçeneğini Açın
Yongasetleri genellikle kuzeyköprüsü ve güneyköprüsü olarak
adlandırılan iki ana bölümden oluşur. Bu iki bölüm işlemci, bellek,
genişleme kartları ve diğer çevresel donanımlar arasındaki veri akışını
sağlarlar. Aşağıda belirttiğimiz ayar daha fazla kesme isteği
kullanılabilmesinin ve de daha fazla aygıt bağlanabilmesinin yolunu
açar. Kullanılabilir kesmelerin (interrupt) sayısı 16'dan 24'e çıkar.
Ek olarak kesme kullanımı gözle görülür şekilde daha esnek hale gelir
böylece çeşitli işlemler yapılırken zaman kazanılmış olur.
Yapmanız gereken sadece "Advanced BIOS Features" menüsü altında bulunan "APIC Mode" seçeneğini "Enabled" olarak ayarlamak.
24. Burst Mode Ayarını Etkinleştirin
Sabit disklere, PCI kartlara ve belleğe erişim "Burst Mode" etkinken
çok daha hızlı gerçekleşir. Bu kip açıkken aygıtlar arasında veri
aktarımı çok hızlı olur çünkü çoklu veri aktarımları kurulabilir veya
her bir işlem ayrı ayrı onaylanacağına tek bir onaylama paketiyle
işlemler tamamlanır.
BIOS menüleri arasında gezinirken "Burst
Mode" seçeneğini gördüğünüz yerde "Enable" olarak ayarlayın. Böyle bir
değişikliği yaptıktan sonra sisteminizin kararlı çalıştığından emin
olun.
Uyarı: Pek çok PCI kart "PCI Dynamic Bursting" seçeneği "Enabled" olarak ayarlandığında düzgün çalışmaz.
25. Bus Mastering Ayarını Etkinleştirin
Bus Mastering Ayarını Etkinleştirin: Bu seçenek sayesinde sabit disk erişimi hılanır (Ekran Görüntüsü J).
Bu BIOS ayarı Windows'a okuma ve yazma işlemleri sırasında daha hızlı
DMA (Direct Memory Access) kipini kullanmasını söyler. DMA kipi sabit
diskin veriyi işlemciye göndermeden belleğe yazabilmesini sağlar. Bu
sayede sabit diskte bulunan veriye erişim hızlandırılmış ve çok değerli
olan işlemci gücü daha az kullanılmış olur.
"Integrated
Peripherals" menüsü altında "PCI IDE BusMaster" seçeneği varsa Ekran
Görüntüsü J'de görüldüğü gibi "Enabled" olarak ayarlayın. Bu seçeneği
etkin hale getirdikten sonra Windows altında "Başlat, Denetim Masası,
Sistem" ayarlarından Donanım sekmesi altında Aygıt Yöneticisi tuşuna
basın. "IDE ATA/ATAPI Denetleyiciler" alt başlığını bulun. "Birincil
IDE Kanalı" başlığına çift tıklayın ve açılan pencereden "Gelişmiş
Ayarlar" sekmesine gidin. Burada bulunan bilgiler arasında "Aktarım
Kipi" gibi bir başlık göreceksiniz. Bunun karşısında "Ultra DMA Mode"
gibi bir şey yazdığından emin olun. Sabit diskler genellikle "Ultra DMA
Mode 5" desteklerken CD ve DVD sürücüler "Ultra DMA Mode 2" destekler.
26. RAM Zamanlamalarını Değiştirin
Azaltılmış gecikmeler: Bu ayar sadece yüksek kaliteli bellek birimleri
için çalışır fakat bir kere bu ayarı çalışır hale getirebilirseniz
büyük farklar görebilirsiniz (Ekran Görüntüsü K).
Bütün SDRAM ve DDR bellek birimleri, bellek zamanlama değerlerini
içeren SPD (Serial Presence Detect) adlı yongaya sahiptirler. RAM
üreticileri SPD değerlerini kararlı bir sistem sağlamak üzere
ayarlarlar. Ancak çoğu zaman daha üst seviye zamanlama değerlerini
denemek işe yarar ve bu sayede sistem başarımını %10 kadar arttırmak
mümkün olabilir.
Bu iş için "System Performance", "Memory
Timings" veya "Configure DRAM Timing" gibi bir ayar menüsünü BIOS'ta
bulunuyor olması lazım. Genel kural olarak bu ayarın varsayılan değeri
"By SPD" şeklindedir. Bu ayar, bilgisayara, doğru zamanlamaları bellek
birimi üzerindeki yongadan okumasını söyler ve belleğe erişmek için
bundan sonra belirtilen ayarları kullanır.
Sisteminin
kendiliğinden gelen ayarlarını kullanmak istemeyenler "Disabled" veya
"User Defined" seçeneklerinden birini seçip (ekran görüntüsü K)
birazdan anlatacağımız uyarıları dikkate alarak istedikleri ayarları
yapabilirler.
27. RAS-to-CAS Gecikme Değerini Düşürün
Sistem belleğini iki boyutlu bir tablo olarak düşünerek kolayca nasıl
çalıştığını anlayabiliriz. Veriye ulaşabilmek için öncelikle hangi
satırda olduğunu sonra da hangi kolonda olduğunu bulmak için sırasıyla
Row Adress Strobe (RAS) ve Column Address Strobe (CAS) işlemleri
gerçekleştirilir. Belleğin doğru adresine ulaşıldığından emin olabilmek
için RAS ve CAS sinyalleri arasında ufak bir gecikme süresine gerek
duyulur. Bu RAS-to-CAS gecikmesi normalde bir veya iki saat turudur
(clock cycle).
"SDRAM RAS to CAS Delay" seçeneği tam olarak
RAS sinyali ile CAS sinyali arasında ne kadar saat turu olacağını
ayarlamanıza yarıyor. Genellikle ayarlar 2 en hızlı olmak üzere 2 ile 5
arasında değişiyor. Bu değeri her seferinde bir saat turu olacak
şekilde azaltmaya başlayın ve her seferinde sistemin kararlılığını
deneyin. Belleğiniz ne kadar kaliteliyse bu değeri daha fazla
küçültebilirsiniz demektir.
28. CAS Gecikmesini Düşürün
Bellek erişimi söz konusu olduğunda belleğin doğru adresteki veriye
ulaşması için bir miktar süre gerekir ve buna gecikme denir. Bir bellek
hücresi için bu aralık 2T iki saat turu, 3T üç saat turu vb şeklinde
isimlendirilir. "SDRAM CAS Latency" seçeneği için küçük bir değer daha
yüksek başarım anlamına gelir.
"SDRAM CAS Latency" seçeneği
için en doğru ve uygun değer genellikle belleğin üzerindeki etikette
veya üzerine kazınmış olarak yazar. Düşük fiyatlı ürünler için tipik
değer 3T veya 2.5T'dir. Bu seçeneği 2.5T veya 2T olarak değiştirin ve
sisteminizin kararlı çalışıp çalışmadığına bakın. Bazı üreticiler 2T
destekleyen belleklerinin daha yüksek saat hızlarını desteklediklerini
belirtiyorlar. Eğer CAS gecikme süresini düşürmek işe yaradıysa aynı
zamanda "Memory Frequency" seçeneği altından bellek saat hızını da
arttırmayı deneyebilirsiniz.
Uyarı: Her seferinde sadece bir
değişiklik yapın, daha sonra sistemi yeniden başlatın ve bir deney
yazılımı (benchmark) çalıştırarak yaptığı etkiyi gözleyin. Bu sayede
ortaya çıkan bir kararsızlık durumunda hangi ayarda sorun olduğunu
kolayca anlayıp eski haline getirebilirsiniz.
29. Bellek Yükleme Zamanını Düşürün
Doğru ayarları yaptığınızda bellek hücreleri çalışmaları için gereken
elektrik yükünü daha hızlı alırlar. "SDRAM RAS Precharge Delay"
seçeneği tam olarak bu zamanı ayarlamaya yarıyor. "2" gibi düşük
değerler hızı arttırırken daha yüksek değerler daha kararlı bir sisteme
sahip olmanızı sağlıyor. Her seferinde bir saat turu azaltarak sistemi
yeniden başlatın ve sistemin kararlı olduğundan emin olun.
30. Bir Sonraki Bellek Erişimi İçin Beklenilen Süreyi Kısaltın
"SDRAM Active Precharge Delay" seçeneği de saat turları olarak
ayarlanıyor ve ardışık bellek erişimleri arasında geçmesi gereken
süreyi belirliyor. Yani bu değer ne kadar düşük olursa sistem başarımı
o kadar artıyor.
Bu değer için genel kabul: Active Precharge
Delay = CAS-Latency + RAS Precharge Delay + 2 (güvenlik için fazladan
ekleniyor). Her zaman olduğu gibi bu ayar için de her seferinde bir
düşük değeri seçerek sistemin düzgün çalıştığından emin olun. Sistem
kararlılığını koruyamadığı zaman bu ayarı bir yüksek değere getirin ve
bırakın.
31. Bellek Zamanlamalarını Okuyun
RAM Zamanlamaları (Timings): Ayarlar üzerinde adım adım yapılan
değişiklikler RAM başarımınızın artmasını sağlar (Ekran Görüntüsü L).
27 ile 30 arasında anlattığımız maddelerdeki ayarlar genellikle
belleğin üzerinde yazılıdır. "2.5-4-4-8" gibi bir sıra rakam
ayarlamanız gereken saat turlarını gösterir: 2.5 tur CAS, RAS to CAS
Delay 4 tur, RAS Precharge Delay 4 tur ve Active Precharge Delay 8 tur.
Bu ayarlar o bellek birimi için belirtilen saat hızında üreticinin
önerdiği ayarlardır. Daha düşük değerler de çalışabilir fakat aynı
zamanda sistem çakılmalarına da neden olabilir. Başarımı arttırmak için
bu değerleri adım adım her seferinde bir tanesinde değişiklik olacak
şekilde düşürün ve her seferinde sistemin kararlı çalıştığından emin
olun (Ekran Görüntüsü L).
32. RAM Giriş Gerilimi Seviyesini Arttırın
Bellekler daha hızlı çalıştığında daha fazla voltaja gereksinim
duyarlar. Bu yüzden saat hızı artışlarını dengelemek için gerilimi
(voltage) arttırmanız gerekir.
"DDR Reference Voltage"
seçeneği gerilim seviyesini 0.1 volt aralıklarla değiştirmenize izin
verir. Bu değeri arttırmak sadece zamanlama değerlerini düşürdüyseniz
veya daha yüksek bellek saat hızları seçtiyseniz ve sistem
çakılmalarıyla karşılaştıysanız gerekli olabilir.
Uyarı: Giriş gerilimini çok yüksek değerlere ayarlamak bazı durumlarda bellek birimlerinize zarar verebilir!
33. Anakart Ses Yongasını Devre Dışı Bırakın
Gereksiz yüklerden kurtulun: Anakartın ses yongası gibi kullanmadığınız işlevleri kapatın (Ekran görüntüsü M).
Anakart üzerinde gelen ses yongasının hiç kullanılmadığı durumlar
olabilir. Eğer PCI ses kartınız varsa veya bilgisayarınızın ses
özelliklerini hiç kullanmıyorsanız anakart üzerinde bulunan ses
yongasını devre dışı bırakabilirsiniz. Bu sayede sistem başarımınız ve
güvenliğiniz bir miktar daha arttırılmış olur.
"Integrated Peripherals" menüsünde "AC97 Audio Select" seçeneğini "Disabled" olarak ayarlayın (ekran görüntüsü M).
34. Oyun Girişini Devre Dışı Bırakın
Sadece eski tip oyun çubuğu (joystick) veya oyun girişinden MIDI
arayüzü bağlayanlar bu bağlantıya iki I/O girişi ve IRQ ayırmak
isteyeceklerdir (Eğer yeni oyun çubuğunuz varsa zaten USB arabirimi
kullanıyordur). Bu sınıflandırmaya girmeyen bütün kullanıcılar gönül
rahatlığıyla bu girişi iptal edebilirler.
İşte nasıl yapılacağı: "Integrated Peripherals" menüsünden "Game Port" seçeneği "Disabled" olarak ayarlayın.
35. Tümleşik LAN İşlevlerini Devre Dışı Bırakın
Bazı anakartlar iki ağ arayüzüyle donatılmış olarak geliyorlar ancak
genellikle kullanıcılar sadece bir tanesine ihtiyaç duyuyorlar yani
diğerini kapatabilirler. Bu sayede sistem başarımı ve kararlılığı biraz
arttırılabilir.
"Integrated Peripherals" menüsünden "Onboard Intel LAN" seçeneğini "Disabled" olarak ayarlayın.
36. Gereksiz Girişleri Kapatın
Ne de olsa sadece eski PDA'lar ve seri modemler COM1 ve COM2
girişlerine gereksinim duyarlar. Bu girişleri iptal ederseniz iki IRQ
kazancınız olur ve işlemcinin denetlemesi gereken kesmeler azalır.
Paralel LPT arayüzü bile günümüzde anlamsız hale geldi. Eğer yazıcınızı
ve tarayıcınızı USB girişinden bağlıyorsanız bu eski arayüze
ihtiyacınız yok demektir.
"Integrated Peripherals" menüsünden
"IO Devices, Com-Port" seçeneği altında bulunan ve bazen "Serial Port
1/2" olarak da yazılabilen COM1 ve COM2 arayüzlerini iptal edin. LPT
arayüzünü kapatmak için de "Parallel Port" seçeneğini "Disabled" olarak
ayarlayın.
37. Firewire Girişini İptal Edin
Bu
arayüze kameradan görüntü aktarmak istiyorsanız veya Firewire arayüzü
kullanan çevresel aygıtlarınız varsa gereksinim duyabilirsiniz. Böyle
bir durum yoksa kapatın. "Integrated Peripherals" menüsünden "Onboard
1394 device" seçeneğini "Disabled" olarak ayarlayın.
38. BIOS Güncelleme
Zaman zaman anakart üreticileri yeni BIOS sürümleri çıkarırlar.
Güncellenmiş bir BIOS sahip olduğunuz donanımları daha verimli
çalıştırabilir hatta hızaşırtma özellikleri gibi yeni işlevler
kazandırabilir. Ne zaman anakartınızın yeni bir sürümü çıkarsa BIOS
güncellemesi yapmanızı öneriyoruz (alfa veya beta sürümler dışında).
BIOS yazılımı özel bir flaş bellek birimi içinde bulunur. Yeniden
yazılabilen bu bellek sayesinde eskisinin üzerine yeni sürümü yazarak
güncellemeye izin verir. BIOS güncellemesi, her üreticinin o anakart
için özel olarak hazırladığı yazılım sayesinde yapılır. Bellek
teknolojisi kullanıldığından BIOS güncellemesine BIOS'u flaşlamak da
denir.
BIOS güncelleme söz konusu olduğunda kullanıcılar bunu
yapmak için iki yol kullanabilirler. İlki anakartla birlikte gelen
sürücü CD'sinde bulabileceğiniz veya üreticinin internet sitesinden
indirebileceğiniz Windows altında çalışan güncelleme yazılımıdır.
Belirli aralıklarla bu yazılım internete bağlanarak yeni BIOS sürümü
olup olmadığını denetler, varsa kendiliğinden bunu indirir ve yükleyip
isteyip istemediğini kullanıcıya sorar. Bu yöntem kolaydır fakat
bilgisayarınızda sistem kaynaklarını kullanan fazladan bir yazılımın
daha çalışması demektir.
Sisteminiz kararlı çalıştıktan sonra
Windows yazılımını kullanmak kesinlikle kötü değildir. Ancak Windows
kurulumunuz dağıldıysa bu yöntemi kullanmamayı tercih etmelisiniz. Bu
durumda eski DOS güncelleme yöntemini kullanmanız önerilir.
DOS yazılımını üreticinin internet sitesinden indirebilirsiniz. Sonra
bilgisayarınızı DOS sistem disketiyle açıp BIOS güncelleme yazılımını
komut satırından çalıştırmanız gerekiyor; bu tür yazılımlar genellikle
ZIP dosyası halinde gelirler, bunları diskete açarak kopyalamanız
gerekir. Bu yöntem daha güvenilirdir çünkü çalışmak için hiç bir aygıt
sürücüsü yüklenmesini gerektirmez.
Uyarı: Taşınabilir bir
sisteme BIOS güncellemesi yaparken sistemin pilden çalışmadığından emin
olun - dizüstü bilgisayarlar BIOS güncellemesi sırasında mutlaka fişe
takılı olmalıdır yoksa güncelleme sırasında sistem kapanabilir ve bir
daha açılmaz hale gelebilir.
39. Yeni BIOS'u Yüklemek
Anakartınızı (veya sisteminizi) seçin: Sadece sizin anakartınız veya
bilgisayarınız için olan BIOS sürümünü kullanın (ekran görüntüsü N).
Anakart (veya sistem) üreticinizin internet sitesine gidin ve destek
sayfalarına bir göz atın. Anakart veya sisteminizin model numarasını
bulun (ekran görüntüsü N). Model isimleri genellikle "GA-686BX",
"A7N8X-E" veya "K8T Neo2" gibidir. Eğer aramalarda her hangi bir sonuca
ulaşamazsanız sadece model adını yazmayı deneyin. Bazen bu şekilde de
bir sonuca ulaşamazsınız bunun nedeni büyük ihtimalle anakart kutusunda
yazan isimle model isminin bir birini tutmamasıdır (örneğin "K8T-Neo"
ve "MS-6702 Version 1.0"). Böyle bir durumla karşılaşırsanız
anakartınızı model isminden bulmak yerine uzun yoldan listelere bakarak
anakartınızı tanımlamaya çalışın. Doğru modeli bulduğunuzda "Downloads"
veya "Support" bölümünden gerekli yazılımı ve güncellemeyi
indirebilirsiniz.
40. BIOS Sürümlerini Arşivlemek
Bazı kullanıcılar, ihtiyaçları olmasa bile, BIOS güncellemelerini
üreticinin sitesinden düzenli olarak indirirler: alfa ve beta gibi
sürümlerinin devamlı el altında bulunması ve ufak değişimleri takip
edebilmek için. Her zaman yaptığınız güncellemeyi beğenmeyerek veya
sorun çıkarttığını görerek eski sürüme dönebilirsiniz. BIOS
güncellemesini yapmadan önce üretici firmanın koyduğu beni oku
dosyalarını mutlaka okuyun. Bu dosya içinde yeni sürümün ne gibi
değişiklikler ve geliştirmeler içerdiği belirtilir.
41. Güncelleme Kurulumunu Deneyin
Kurulum denemesi: Burada görülen tanımlamalara bakarak güncelleme gerekip gerekmediğini anlayabilirsiniz (ekran görüntüsü O).
Eğer bir BIOS güncellemesi önemli sorunlara çözüm oluyorsa sizin
sisteminizde bu sorunların olup olmadığına karar vermeniz gerekir. Eğer
sizin için önemli değilse o güncellemeyi atlayabilirsiniz tabi eğer
önemli bir başarı artışı gibi bir geliştirme sağlamıyorsa. BIOS
güncellemeleri genellikle daha hızlı işlemcilerin o anakarta
takılabilmesini sağlar böylece ileriye dönük bir başarım artışı
sağlayabilirsiniz.
Anakartınızı kendiniz almadıysanız yani
bilgisayarınızın bir parçası olarak size geldiyse, BIOS güncellemesi
olup olmadığını anlamak için en iyi sistem üreticisinin internet
sitesine bakmaktır. Bilgisayar üreticisi kendi sistemleri için özel bir
BIOS güncellemesi çıkarmış olabilir ancak aynı anda anakart üreticisi
de farklı bir BIOS güncellemesi sunuyor olabilir. Böyle ikileme
düştüğünüz durumlarda en iyisi üretici firmaya hangi güncellemeyi
yapmanız gerektiğini sormaktır. Eğer kesin bir cevap alamıyorsanız en
iyisi o güncellemeyi atlayabilirsiniz.
42. Güncelleme Disketi Hazırlamak
Normalde BIOS güncellemesi indirdiğinizde genellikle içinde pek çok
dosya olan bir ZIP dosyası gelir. Dosyalardan biri BIOS'un güncel
yazılımını içerir, bu dosyanın adı genellikle "W7176IMS.110" veya
"AN8D1007.BIN" gibi bir şey olur. Ayrıca sıkıştırılmış dosyanın içinde
kurulum yönergelerini içeren bazı yazı belgeleri de bulabilirsiniz.
Yürütülebilir .EXE uzantılı dosya BIOS güncellemesini yükleyecek olan
dosyadır. BIOS dosyasının içinde bulunan bilgileri anakart üzerindeki
yongaya aktarır. Awar BIOS'lar için bu dosya genellikle "awdflash.exe"
şeklinde adlandırılır. Ayrıca güncellemeyi kendiliğinden yapacak veya
kolaylaştıracak bir dosya da "start.cmd", "flash.bat", veya
"autoexec.bat" adı altında bu pakete dahildir. Bu dosyaların hepsini
"C:BIOS" dizinine açın. Eğer indirdiğiniz BIOS güncelleme dosyası kendi
kendini açan bir sıkıştırma tipine sahipse bu dosyayı belirttiğimiz
dizine kopyalayın ve orada çalıştırın.
Önemli: Bilgisayarınız
hala çalışırken (diğer bir deyişle yeniden başlatmadan önce), BIOS
güncellemesi hakkında ek bilgiler içeren benioku (readme) dosyasını
yazdırın. Bu dosyayı anakartınızın veya bilgisayarınızın kullanım
kılavuzuyla birlikte saklayın. Eğer bu kılavuzların kopyası elinizde
yoksa üreticinin internet sitesinden indirebilirsiniz.
43. BIOS'u Disketten Güncelleyin
Bu işleme başlayabilmek için çalıştırılabilir bir DOS disketine
ihtiyacınız var. Bunlardan bir tane yapmak için Başlat menüsünden
Bilgisayarım'ı açın. Disket sürücü üzerine sağ tuşla tıklayın ve
Biçimlendir seçeneğini seçin. Açılan pencereden "MS-DOS Başlangıç
Disketi Oluştur" seçeneğini işaretleyin ve işlemi başlatın. İşlem
bitince biçimlendirme penceresini kapatın. Daha sonra oluşturduğunuz
disket içinde BIOS güncelleme dosyalarını çekin. Eğer yeterli yer yok
uyarısı gelirse biçimlendirmeden sonra disket içinde bulunan
dosyalardan bazılarını silebilirsiniz.
Bilgisayarınızı
yeniden başlatın ve daha önce yukarıda belirttiğimiz açılış sırası
ayarlarına girerek sistemin disket açılmaya ayarlı olduğundan emin olun.
44. DOS Altında BIOS Güncellemesi
Sisteminizin
kararlı bir durumda olduğunu ve duvardaki fişe takılı olduğundan emin
olun. Daha önce de söylediğimiz gibi taşınabilir bilgisayarınızı
kesinlikle pilden çalışırken güncellemeyin.
Sisteminizi
yeniden başlatın ve daha önceden hazırladığınız DOS disketiyle
başlatın. Komut satırı geldiğinde flaş programının ismini yazın ve onun
arkasından BIOS verisini içeren dosyanın ismini yazın. Award BIOS
güncellemesi için şu şekilde görünmesi lazım:
A:>awdflash.exe w6330vms.360
Geri kalan işlemler için yazılım sizi yönlendirecektir.
Eski BIOS'u yedekleyin: Yeni BIOS'u yazdırmadan önce eski BIOS'unuzun
yedeğini alın. Bu işlem için [Y] tuşuna basmanız yeterli (Ekran
Görüntüsü P).
BIOS güncelleme dosyalarının
ismi sizin için farklı olsa da işlemler genellikle aynıdır. Ekrandaki
yönergeleri takip edin ve bütün yedekleme önerilerinin yerine getirin.
Bütün güncellemeler için eski BIOS'unuzun bir kopyasını almaya
çekinmeyin (ekran görüntüsü P). Bu yedekler yeni BIOS sorun çıkarırsa
hayatınızı kurtarabilir.
En sonunda güncelleme yazılımı yeni
BIOS'u gereken yere kopyalar. Bu işlem bittikten sonra bilgisayarınızı
yeniden başlatın. Güncelleme işlemi sırasında bilgisayarınızın
kapanmamasına çok dikkat edin.
45. Yeni BIOS'un Yüklenmesi
Güncelleme işlemi bittikten sonra bilgisayarı kapatın. Güç kablosunu
çıkardığınızdan emin olun "BIOS Altın Kuralları" başlığı altındaki 5.
Madde'de anlatıldığı gibi CMOS bilgilerini silin. Güç kablosunu tekrar
takın. Bilgisayarınızı açın, büyük ihtimalle yeni BIOS yüklendiğini
gösteren bir mesajla karşılaşacaksınız. Daha sonra sihirli tuşa basarak
BIOS ayar ekranına geçin. "Load Optimized Defaults" seçeneğini seçin
(Bazı sistemlerde "Exit, Load Setup Defaults" şeklinde de görünebilir).
Daha sonra [F10] tuşuna basıp ayarları kaydedip çıkın ve yeni güncel
BIOS'unuzun tadını çıkarın.
BIOS Altın Kuralları
BIOS ayarlarını değiştirdiğinizde genellikle sorun yaşamazsını tabi
giriş gerilimlerini (voltage) arttırmıyorsanız. Yine de sorun yaşamamak
için aşağıda belirteceğimiz kurallara uygun davranmakta fayda var.
1. Yeni ve daha güncel bir BIOS yüklemeden önce eskisini mutlaka
yedekleyin. Bütün güncelleme yazılımları "Save current BIOS as" benzeri
bir seçenek içerirler. Bu yedek sayesinde olası bir sorun çıktığında
sisteminizi tekrar çalışır hale getirmek kolaylaşacaktır.
2.
Her seferinde sadece bir ayarı değiştirin. BIOS ayar ekranında
değişiklik yaparken her seferinde bir tane yapmaya özen gösterin
böylece bilgisayarınızı yeniden başlattığınızda bir sorunla
karşılaşırsanız hangi ayarın buna neden olduğunu kolaylıkla
bulabilirsiniz.
3. Sisteminizi denemek için zorlama deneyleri
yapın. Sisteminizi ağır veya tam yük altında çalıştırmak ayarların
doğru yapıldığını ve sistemin kararlı olduğunu anlamak için en iyi
yöntemdir. Bu iş için birden çok yazılımı çalıştırarak sisteme
yüklenebilirsiniz. 3DMark 2005 gibi bir deney yazılımı da işinizi
görecektir.
4. Eğer her şey kötüye giderse sistemi tamamen
kapatıp açmayı deneyin. Eğer bilgisayarınız yeniden başlatma tuşuna
bastıktan sonra açılmadıysa bilgisayarınızı kapatın ve birkaç dakika
bekleyin ve tekrar açın. Varsa güç kaynağı üzerindeki düğmeyi kullanın
veya fişi çekin.
5. CMOS ayarlarını silin. BIOS değişikliği
yaptıktan sonra bilgisayarınız yeniden başlamıyorsa ayarları geri almak
için BIOS ayar menüsüne giremezsiniz. Böyle bir durumlar
karşılaşırsanız CMOS üzerinde tutulan ayarları silebilirsiniz.
Anakartınızın kullanım kılavuzunda CMOS ayarlarını silmeyle ilgili
başlık altındaki (Clear CMOS) yönergeleri izleyin.
Bazı
durumlarda bu işlem için anakart üzerine bulunan bir atlatıcının
(jumper) yerini değiştirmek gerekebilir. (veya duruma göre anakart
üzerinden bir dizi atlatıcıyı yerinden çıkarmanız veya bir DIP anahtar
ayarı yapmanız da gerekebilir). CMOS bellek temizlendikten sonra yerini
değiştirdiğiniz atlatıcıyı eski yerine getirmeyi unutmayın.
Bir başka seçenek CMOS pilini yerinden çıkarmak ve bilgisayarın fişini
çekmektir. Ancak bu işlemin tam olarak çalışması için birkaç saat bu
şekilde beklemek gerekebilir.
Bios Hakkında Detaylı Bilgi | Ne Nedir ?
İçindekiler
1. Bios Nedir ?
2. Temel Bilgiler
3. BIOS Sürümleri
4. BIOS'a Erişim
5. BIOS Ayarlarını Değiştirmek
6. BIOS Oturumunu Kapatmak
7. Açılış Aygıtı Önceliğini Belirlemek
8. USB 2.0 Desteğini Etkinleştirin
9. USB Aygıtlarla İlgili Sorunları Çözmek
10. Elektrik Kesintilerinden Sonra Bilgisayar Ne Yapsın?
11. Sisteminizin Sağlık Durumu
12. Fan Sorunlarıyla Mücadele
13. Sistem Çökmelerini Önlemek
14. Açılış Sırasında Power-on Self-Test (POST) Sonuçlarını Göster
15. Bilgisayarınızı İki Kat Hızlı Açın
16. Doğru Ekran Kartıyla Başlamak
17. Modası Geçmiş Ekran Kartı Ayarlarını İptal Edin
18. Doku Belleğini Kurun
19. Saat Hızı Ayarlarını Değiştirin
20. AGP Saat Hızını Arttırmak
21. AGP Voltaj Seviyesini Arttırın
22. İşlemci Önbelleklerini Etkinleştirin
23. APIC Seçeneğini Açın
24. Burst Mode Ayarını Etkinleştirin
25. Bus Mastering Ayarını Etkinleştirin
26. RAM Zamanlamalarını Değiştirin
27. RAS-to-CAS Gecikme Değerini Düşürün
28. CAS Gecikmesini Düşürün
29. Bellek Yükleme Zamanını Düşürün
30. Bir Sonraki Bellek Erişimi İçin Beklenilen Süreyi Kısaltın
31. Bellek Zamanlamalarını Okuyun
32. RAM Giriş Gerilimi Seviyesini Arttırın
33. Anakart Ses Yongasını Devre Dışı Bırakın
34. Oyun Girişini Devre Dışı Bırakın
35. Tümleşik LAN İşlevlerini Devre Dışı Bırakın
36. Gereksiz Girişleri Kapatın
37. Firewire Girişini İptal Edin
38. BIOS Güncelleme
39. Yeni BIOS'u Yüklemek
40. BIOS Sürümlerini Arşivlemek
41. Güncelleme Kurulumunu Deneyin
42. Güncelleme Disketi Hazırlamak
43. BIOS'u Disketten Güncelleyin
44. DOS Altında BIOS Güncellemesi
45. Yeni BIOS'un Yüklenmesi
46.BIOS Altın Kuralları
1. Bios Nedir?
Basic
Input Output System (Temel Giriş Çıkış Sistemi) veya diğer adıyla BIOS
anakartınızın üzerinde bulunan küçük bir EEPROM bellek üzerinde
bulunur. Bir çeşit sadece okunabilir bellek türüdür fakat doğru ayarlar
ve araçlar kullanıldığında üzerinde değişiklik yapılabilir. Bilgisayar
açılırken anakarta takılı olan işlemci ilk iş olarak BIOS üzerinde
bulunana yazılımı çalıştırır.
Eğer sisteminiz açılırken çok
yavaşlıyorsa, Windows çakılıyorsa veya bazı donanımlar sorun
çıkarıyorsa bunların nedeni büyük ihtimalle yanlış yapılmış BIOS
ayarlarıdır. Bu yazıda bilgisayarınızın daha hızlı ve daha iyi
çalışması için ayar kutusunu nasıl oynayabileceğinizi anlatacağız.
"Temel Bilgiler" başlığı altında BIOS hakkında gerekli olan temel
bilgileri vereceğiz. Burada BIOS'un ne olduğunu, ona nasıl
erişebileceğinizi ve ayarlar arasında güvenli bir şekilde nasıl
gezinebileceğinizi öğreneceksiniz. "Önemli Ayarlar" başlığında her
kullanıcının bilmesi gereken bazı önemli BIOS seçenekleri hakkında
bilgi vermeye çalışacağız. Deneyimli kullanıcılar isterlerse, gizli
seçeneklerin ve bunların nasıl etkinleştirileceği, bazı dar boğazların
nasıl giderilebileceği ve sisteme yük olan fazlıkların nasıl
temizlenebileceği gibi bilgilerin bulunduğu, "BIOS İnce Ayar" bölümüne
atlayabilirler
2. Temel Bilgiler
İşlemci tarafından ilk çalıştırılan yazılım olarak BIOS, işlemciyi
anakart üzerinde bulunan diğer temel bileşenlerle tanıştırır ve BIOS
kodunun işi bittiğinde işlemcinin hangi yazılımı çalıştıracağını
söyler. Temel bir kural olarak BIOS, açılış aygıtı (bu aygıt disket,
CD-ROM, DVD veya sabit disk olabilir) üzerindeki açılış bölümüne (boot
sector) erişir. Açılış bölümü üzerinde bulunan bir çeşit açılış
yöneticisi çalışır ve bilgisayarın temel işletim sistemini (Windows
veya Linux gibi) yüklemeye başlar.
Açılış işlemi bittikten
sonra BIOS'un gündelik işlerinin bittiğini söylemek yanlış olur. Bir
bilgisayar üzerindeki donanımlara erişilmesi işlemlerinin çoğu işletim
sisteminin BIOS'a erişmesiyle başlar, daha sonra BIOS işletim sistemi
yerine hedef donanıma ulaşır.
3. BIOS Sürümleri
Her anakart, üzerinde bulunan bileşenleri düzgün çalıştırabilmesi için
kendine has bir BIOS'a sahiptir. BIOS yazılımlarının en çok kullanılan
temeli iki farklı biçime sahip olan Phoenix Awar BIOS'a dayanır. Bunun
dışında American Megatrends Inc. (AMI) BIOS'u kullanan bilgisayarlar
görmeniz de mümkündür.
BIOS menüsünün yapısı ve seçeneklerin
adlandırılması üreticiden üreticiye farklılıklar gösterebilir. Hatta
bir birinin devamı olan iki anakartın BIOS menüsü arasında da büyük ya
da küçük farklılıklar olabiliyor. Bu durum yüzünden bütün insanların
kullandığı bilgisayarlar için kesin BIOS kılavuzları yazamıyoruz. Yine
de Phoenix Award BIOS üzerinde aşağıdaki açıklamalara benzer seçenekler
bulmanız mümkün. Eğer bazı ayarları bilgisayarınızın BIOS menüsünde
bulamıyorsanız sinirlenmeyin - ilgili işlevi veya yeteneği
bilgisayarınızın BIOS'u desteklemiyor olabilir.
4. BIOS'a Erişim
Açılış sırasında BIOS, sisteminizde bulunan donanım bileşenlerini
denetlerken, kullanılabilir belleği sayarken ve sabit diskleri (diğer
depolama aygıtlarını da) bulurken klavyenizde bulunan özel bir tuşa
basarak BIOS ayar sayfasına erişebilirsiniz. Genellikle bu işlem [Del]
tuşuna basarak yapılır ancak [F2] gibi diğer tuşlar da olabilir. Açılış
sırasında ekranda beliren yazılara dikkat edin: Çoğu BIOS ekranın alt
taraflarında "" benzeri bir yazıyla ayarlara nasıl erişileceğini
gösterir. Eğer bütün yöntemleri deneyip yine de başarılı olamadıysanız
bilgisayarınızın veya anakartınızın kullanma kılavuzuna bakabilirsiniz.
Bilgisayar açılmaya başladığı anda bu tuşa bir ya da iki saniye
basmanız yeterli olacaktır.
Her şey olması gerektiği gibi
çalışırsa BIOS bellek miktarını saymayı bitirecek ve ana BIOS menüsünü
açacaktır. Eğer beklenilen ekran gelmediyse bilgisayarınızı yeniden
başlatıp farklı bir tuşu deneyebilirsiniz. Örneğin, pek çok taşınabilir
bilgisayar [F1] veya [Esc] tuşunu kullanır. Bazen de [F2], [F10] veya
[Alt+F1] tuşlarını denemek gerekebilir.
5. BIOS Ayarlarını Değiştirmek
BIOS yazılımı: Seçenekler arasında dolaşmak için ok tuşlarını kullanın,
istediğiniz menüye girmek için Giriş (Enter) tuşuna basın (Ekran
Görüntüsü A)
BIOS menüsündeki bir seçeneğe
ulaşmak için ok tuşlarıyla ekran görüntüsü A'da olduğu gibi istediğiniz
başlığı seçili hale getirin. Giriş (Enter) tuşuna bastığınızda bir alt
menü veya ekran görüntüsü B'de olduğu gibi seçenekler listesi karşınıza
gelir. Seçtiğiniz ayarla ilgili seçimi değiştirmek için artı [+] veya
eksi [-] tuşlarını kullanabilirsiniz, [Page Up] ve [Page Down] tuşları
da aynı işi göreceklerdir. Ana menü ekranından alt menülere erişebilmek
için bu yöntemi kullanabilirsiniz, bazı alt menülerin de altında
kendilerine ait alt menüler olabilir, istediğinizi ayara ulaşmak için
gittiği yere kadar gitmelisiniz.
Alt Menüleri açmak: Pek çok seçenek [+] veya [-] tuşlarına basılarak
değiştirilebilir. Bazı ayarlarda ise resimde görüldüğü üzere menü
içinde gezinerek seçenekler arasında seçim yapmak gerekebilir. Ekran
görüntüsü B.
Kısa bir açıklama yazarsak tipik bir BIOS yazılımı aşağıdaki menüleri içerir:
* "Main" veya "Standard CMOS Setup" menüsünden tarih, saat ve sabit disk ayarlarına ulaşabilirsiniz.
* "BIOS Features Setup" menüsünden her çeşitten genel seçeneklere ulaşabilirsiniz.
* "Integrated Peripherals" menüsünden arayüzlere ve yardımcı sistem işlevleriyle ilgili ayarlara ulaşabilirsiniz.
* "Power Management Setup" menüsünden enerji tasarrufu ve güç yönetimi işlevlerine ulaşabilirsiniz.
* "PnP/PCI Configurations" menüsünden hangi kesmelerin (IRQ) hangi PCI
genişleme kartlarına ayrılacağını seçebilirsiniz. Eğer bu seçenekleri
veya benzerlerini yukarıda anlatıldığı gibi ana menüde bulamadıysanız
"Advanced" menüsü altında bulma şansınız yüksektir.
*
"Hardware Monitor" menüsü algılayıcılardan gelen işlemci sıcaklığı veya
fan hızları gibi değerleri gösterir. Bu değerler genellikle işlemci
soğutucusu ve sistem fanı içindir ama bazı durumlarda güç kaynağının
fanı veya diğer fanlarla ilgili bilgi de içerebilir.
* "Load
Setup Defaults" seçeneği bütün ayarları fabrika ayarlarına geri
döndürür ve yaptığınız bütün değişiklikleri siler. Yanlış ayarlar
yaptığınızda ve sistem bu yüzden kilitlenmeler yaşadığında bu ayar çok
işe yarayabilir.
6. BIOS Oturumunu Kapatmak
BIOS yazılımıyla işiniz bittiğinde [F10] tuşuna basarak veya ana
menüden "Save & Exit Setup" seçeneğine gelerek kapatma ekranını
açabilirsiniz. Bazı durumlarda önce "Exit" seçeneğini sonradan "Exit
& Save Changes" alt seçeneğini seçmeniz gerekebilir. Daha sonra [Y]
veya [N] tuşlarından birine basarak ayarları kaydedip çıkabilirsiniz
veya seçiminizi iptal edebilirsiniz.
Önemli Ayarlar
Birazdan anlatacaklarımız, bilgisayarınızın açılış aygıtı sıralamasını
nasıl değiştireceğinizi, bilgisayarınızı fare üzerinden veya klavyeden
bir tuşa basarak nasıl açabileceğinizi, USB 2.0 desteğini nasıl
etkinleştirebileceğinizi ve fanlarda bir sorun olduğunda sistemin nasıl
davranacağı gibi çok çeşitli temel BIOS ayarlarını içeriyor.
7. Açılış Aygıtı Önceliğini Belirlemek
Açılışta disket sürücüsünü atlamak: Ekran görüntüsü C'de gösterildiği gibi sabit diski birinci açılış aygıtı olarak ayarlayın.
Pek çok bilgisayar sistemi başlatırken önce disket sürücüsünü tarar. Bu
durum değerli zamanınızın kaybolmasına ve olası açılış bölümü (boot
sector) virüsü sorunlarına neden olur. Ayrıca kabul edelim ki günümüzde
disket sürücü kullanarak sistemi başlatmak son derece zor karşılaşılan
bir durum. BIOS'a sistem açılırken disket sürücüye bakarak zaman
kaybetmemesini söylemek açılış sürecini kısaltır.
BIOS
yazılımı, açılış aygıtlarını ve hangi sıralamaya göre hareket
edileceğini belirleyebilmenizi sağlar. Aşağıdaki ayar açılış sırasında
sistemin disket sürücüye bakmamasını sağlayarak hem süreci biraz
hızlandırır hem de güvenliği biraz olsun arttırır.
İşte
yapmanız gereken ayarlar: Öncelikle "Advanced BIOS Features, Boot
Sequence" seçeneğine gidin ve "1st Boot Device" ayarını ekran görüntüsü
C'de görüldüğü gibi disket sürücüden sabit diske getirin, sabit disk
"HDD-0" olarak adlandırılabilir. Bu ayar bilgisayarın açılırken sağa
sola sapmadan doğrudan sabit diskin açılış bölümüne bakmasını sağlar.
Bu değişiklikle birlikte bilgisayar işletim sistemini öncelikle disket
sürücüsünde aramaz fakat hala sisteminize bir disket sürücüsü takılı
olup olmadığını denetler, bu da zaman kaybına neden olur. Bu denetimi
önlemek için "Boot Up Floppy Seek" seçeneğini geçersiz "Disabled" hale
getirmeniz gerekir.
6. Bilgisayarın Açılışını Hızlandırın
Bu ayarın kötü yanı bilgisayarınız her açılışta yani sabit disk veya
diğer depolama aygıtları takıldı mı diye inceleme yapmaz. Böylece
sistem açılışı hızlanmış olur.
Eğer sisteminize sıklıkla
sabit disk gibi bileşenler eklemiyorsanız her bir sürücü arama zamanını
sıfıra getirin. "Main" menü altında "Timeout" seçeneğini "0" olarak
ayarlayın.
8. USB 2.0 Desteğini Etkinleştirin
USB: Hizmet Paketi 2 yüklü Windows XP kullanıcıları "USB 2.0
Controller" seçeneğini ekran görüntüsü E'de görüldüğü gibi etkin hale
getirebilirler.
Pek çok anakartta "USB Controller"
seçeneği sadece USB 1.1 etkin olacak şekilde ayarlanmıştır. Bu durumun
temel nedeni Windows XP'nin kendisidir, eski sürüm Hizmet Paketleri
(Service Pack) USB 2.0 desteği sunmazlar. Aşağıdaki BIOS ayarı bu
desteği açabilmenize olanak sağlar.
Bunu yapmak için ilgili
seçeneği "Enabled" veya "V1.1+V2.0" şeklinde ayarlamanız gerekir. Bu
seçeneği kullanmak için Windows XP'nize en azından Hizmet Paketi 1'in
kurulmuş olması gerekir.
9. USB Aygıtlarla İlgili Sorunları Çözmek
Bazı bellek çubukları, flaş sürücüler, bellek çubuğu işlevi olan ***
çalıcılar ve USB sabit diskler elektriği USB aracılığıyla alırlar. Eğer
yeterli güç verilemezse alet çalışmayabilir. Bu yüzden USB arayüzünün
takılı olan aygıtlara yeterli miktarda güç sağlayabildiğinden emin
olmalısınız.
BIOS ayarları arasında "USB 2.0 HS Reference
Voltage" isminde bir seçenek olup olmadığına bakın. Eğer böyle bir ayar
varsa karşısındaki seneği "Low" veya "Medium" yerine "High" veya
"Maximum" olarak değiştirin.
10. Elektrik Kesintilerinden Sonra Bilgisayar Ne Yapsın?
"Power Management" menüsü altında elektrik kesintilerinden sonra
bilgisayarın nasıl bir tepki vereceğini ayarlayan bir seçenek vardır.
"AC Power Loss Restart" veya "Restore on AC Power Loss" seçenekleri
sayesinde elektrik kesilmesi gibi beklenmeyen bir nedenle sistem
kapandığında bilgisayarın ne yapacağını belirleyebiliyorsunuz.
"Previous State" veya "Last State" seçeneği bilgisayarı elektik
kesilmeden önceki konumuna geri getirir. Yani sistem açıksa tekrar
açılır kapalıysa kapalı kalır.
11. Sisteminizin Sağlık Durumu
BIOS, bilgisayarınızın işlevsel sağlığı hakkında bilgiler ve çeşitli
ayarlar sunabilir. Bu araçlar sayesinde, işlemci, fanlar, güç kaynağı
ve sabit diskler gibi hayati sistem bileşenlerini gerçek zamanlı olarak
izleyebilirsiniz. Örneğin, işlemci sıcaklığı alarmı sayesinde
sisteminizin fazla ısınmasını engelleyebilir hatta gerekirse acil durum
kapatma işlemini gerçekleştirmesini sağlayabilirsiniz.
"Health" veya "H/W Control" menülerinden sisteminizdeki bileşenlere
giden voltajı ve bu bileşenlerin sıcaklıklarını takip edebilirsiniz.
Çoğu BIOS en azından işlemci ve kasa sıcaklıklarını gösterirken
diğerleri sabit diskler ve anakartlarla ilgili daha ayrıntılı bilgiler
sunabilir. Aynı şekilde işlemci ve sistem fanına dönüş hızını da bu
menüden görebilirsiniz.
12. Fan Sorunlarıyla Mücadele
Eğer
bilgisayarınız açılmıyorsa bunun nedenlerinden birisi işlemci fanının
çok yavaş dönmesi veya hiç dönmemesi olabilir. Bu durum özellikle
sıcaklık denetimli soğutucularda okunan sıcaklık değerleri çok düşükse
olabiliyor ve böyle bir durumla karşılaşan BIOS fanlarla ilgili bir
sorun olduğunu düşünüyor. Bu yüzden şimdi anlatacağımız BIOS numarası
işinize yarayabilir.
"CPU Fan Failure Warning" isimli
seçeneği "Disabled" olarak ayarlayın. Bu işlevi etkisiz hale
getirdiğiniz bilgisayarınız yavaş çalışan bir fan olsa da açılacaktır.
Tabi ki bu ayarın varsayılan değeri "Enabled" (etkin) olduğundan
sistemi yeni kurduysanız BIOS'a erişemeyebilirsiniz. Eğer böyle bir
durumla karşılaşırsanız geçici olarak her zaman sabit hızda dönen eski
tip bir işlemci soğutucusunu takıp BIOS'tan az önce belirttiğimiz ayarı
yapabilirsiniz.
13. Sistem Çökmelerini Önlemek
Artık
çoğu sabit disk sürücünün bozulacağını önceden algılayabilen
sistemlerle donatılmış olarak geliyor ve bunu BIOS ekranında size
iletiyor. Bu özelliğe "Self Monitoring And Reporting Technology"
(SMART) adı veriliyor. BIOS'ta bulunan "HDD SMART Capability"
özelliğini etkin hale getirdiğinizde sistem, Norton System Works veya
çok tanınan bedava bir yazılım olan SpeedFan gibi yazılımlara uyarı
iletisi gönderebiliyor. Bu yazılımda depolama aygıtınızın durumuna göre
size bilgi veriyor, böylece olası arızaları önceden haber alarak
gerekli yedekleme işlemlerini yapabiliyorsunuz.
14. Eski Tarayıcı Ve Yazıcıları Kullanmak
Paralel Giriş: "ECP+EPP" en hızlı paralel haberleşme şeklidir (Ekran Görüntüsü F)
Bilgisayarınızın paralel arayüzü normalde tek yönlü iletişime izin
vermek üzere ayarlanmıştır. Bu seçenek neredeyse bütün aygıtlar için
çalışır fakat veri aktarım hızını düşüktür (100 kbps). Şimdi
anlatacağımız ayarı uygulayarak paralel girişinizin veri aktarım hızını
1 Mbps değerine çıkarabilirsiniz.
Yapmanız gereken "ECP"
(Extended Capability Port) veya "EPP" (Enhanced Parallel Port)
özelliklerinden birini etkin hale getirmek. Çoğu BIOS yazılımında her
iki özelliği tek bir seçenek halinde görebilirsiniz "ECP/EPP".
Uyarı: Eğer bir yazıcı ve tarayıcı aynı paralel girişi paylaşıyorsa
Ekran Görüntüsü F'de görülen aygıt çakışması veya sorunuyla
karşılaşabilirsiniz. Eğer yüksek veri aktarım hızını korumak
istiyorsanız sisteminize PCI genişleme yuvasına takılan fazladan bir
paralel giriş eklemeyi düşünebilirsiniz veya aygıtlardan birisini başka
bir haberleşme arayüzüne aktarabilirsiniz. Örneğin USB'yi paralele
dönüştüren bir çeviriciyle her iki aygıtı aynı anda kullanabilirsiniz.
BIOS İnce Ayar
Bu bölümde hırslı kullanıcılar, sistem açılışını nasıl en hızlı şekilde
yapabileceklerini, ekran kartlarını nasıl hızlandırabileceklerini,
işlemcilerinin gücünü nasıl son noktaya kadar kullanabileceklerini,
yongaseti ayarları üzerinde nasıl oynayabileceklerini ve belleklerinden
en iyi başarımı nasıl elde edebileceklerini öğrenebilirler.
14. Açılış Sırasında Power-on Self-Test (POST) Sonuçlarını Göster
Bilgisayarınız açılırken, ne olup bittiğini görmek yerine genellikle
üreticinin renkli logosunu görürsünüz. Şirin resimler görmek yerine
bilgisayarınızın açılırken yaptığı testlerin sonucunu görebilirsiniz
(veya görmelisiniz).
İşte bunu yapmanın yolu. "Advanced BIOS
Features" menüsünün altında bulunan "Full Screen LOGO Display"
seçeneğini "Disabled" olarak ayarlayın. Bu ayardan sonra sisteminiz
açılırken yaptığı bütün sınamaların sonuçlarını ekranda gösterecektir.
15. Bilgisayarınızı İki Kat Hızlı Açın
Bu ayar sayesinde bilgisayarınızın açılırken çeşitli bileşenleri
incelemesini atlatabilirsiniz. Örneğin, takılı olan bellek miktarına üç
kere yerine sadece bir kere bakılır; böylece bilgisayarınız neredeyse
iki kat daha hızlı açılabilir. "Advanced" veya "Advanced BIOS Features"
menüsünden "Quick Power On Self Test" veya "Quick Boot" seçeneğini
"Enabled" olarak ayarlayın.
Uyarı: Bu ayarı yaptıktan sonra
donanım sorunlarıyla karşılaşırsanız BIOS ekranına geri dönüp aynı
seçeneği "Disabled" olarak ayarlayarak sorunun tam olarak nereden
kaynaklandığını bulabilirsiniz.
16. Doğru Ekran Kartıyla Başlamak
Bilgisayar her açıldığında BIOS hangi ekran kartını kullanacağını
anlamaya çalışır ancak buna gerek yok çünkü siz zaten biliyorsunuz!
"Init Display First" menü seçeneğine gelin veya bu seçenek BIOS tipine
göre "Primary VGA BIOS" ya da "VGA Boot From" şeklinde de olabilir. AGP
ekran kartı kullanıyorsanız "AGP" seçeneğini ayarlayın. Eğer sisteminiz
yeniyse ve PCI Express arayüzüne sahipse AGP yerine burada "PEG
Port/Graphic Adapter Priority" gibi bir seçenek görüyor olmalısınız.
17. Modası Geçmiş Ekran Kartı Ayarlarını İptal Edin
BIOS Cacheable: Bu seçenek başarımı sadece MS-DOS çalışırken arttırır (Ekran Görüntüsü G).
"Video RAM Cachable" ve "Video BIOS Cachable" gibi ayarlar sadece eski
tip DOS kullanan sistemlerde başarımı arttırır, Windows'la hiç bir
ilgileri yoktur. O zaman neden işi karıştıralım ki?
Bu
ayarların her ikisini de "Disabled" olarak ayarlayın. Bu ayarları
yaparken karşınıza "VGA Palette Snoop" gibi bir seçenek gelirse onu da
etkisiz hale getirin. Aynı şekilde "System BIOS Cacheable" seçeneğini
de güvenle iptal edebilirsiniz (Ekran Görüntüsü G) - artık her hangi
bir başarım artışı sağlamadığı gibi bazı durumlarda sistemin
kararlılığını da bozabiliyor
18. Doku Belleğini Kurun
"Graphics Aperture Size" seçeneği ("AGP Aperture Size" şeklinde de
olabilir) temelde AGP ekran kartlarının dokuları yaratımlarken belleği
daha verimli kullanabilmeleri için tasarlanmıştı. Günümüzde çoğu ekran
kartının 128 MB hatta 256 MB tümleşik bellekleri olduğunu düşünürsek bu
seçeneğin de modasının geçtiğini açıkça görebiliriz. Ayrıca artık
görüntü bellekleri normal sistem belleklerinden daha hızlı
çalışıyorlar. Eskiden sıkça duyulan, "Graphics Aperture Size"
seçeneğini sistem belleğinizin yarısı olacak şekilde ayarlayın kuralı
geçmişte kaldı bunun yerine doku belleğini uygun bir değerde tutmak
daha mantıklı.
Bu seçeneği "128" veya "64" olarak ayarlayın.
19. Saat Hızı Ayarlarını Değiştirin
Bu ayarı yaptığınız zaman FSB hızaşırtması yaparken AGP ekran kartlarının yaşadığı sorunlardan kurtulabilirsiniz.
"AGPCLK/CPUCLK" ("AGP Clock" şeklinde de olabilir) ayarı üreticisi
tarafından hızaşırtma imkanı sunulan anakartlarda bulunur. Eğer böyle
bir seçenek varsa "Fix" olarak ayarlayın. Böylece FSB hızını
arttırırken aynı zamanda AGP hızını da arttırmamış oluyorsunuz. "1/1"
seçeneği ekran kartınızın FSB ile aynı hızda çalışacağını gösterir. Bu
ayarı "2/3" yaparsanız AGP saat hızını FSB saat hızının 2/3 olarak
ayarlarsınız yani FSB 100 MHz çalışıyorsa AGP 66 MHz olarak çalışır.
20. AGP Saat Hızını Arttırmak
AGP saat hızını arttırmak başarımı yükseltir fakat bazı sorunlar yaşayabilirsiniz - Ekran Görüntüsü H.
Bazı anakartlar AGP saat hızını arttırmanıza izin verir. "AGP
Frequency" seçeneğinden tempoyu küçük adımlarla arttırın (Ekran
Görüntüsü H) ve her seferinde bilgisayarınızı yeniden başlatın. Her
ayarı bir çeşit 3B oyunla deneyin ve sistemin kararlı olduğundan emin
olun. Bu işlemleri sistem de kararsızlık emareleri görülene kadar
tekrar edin. Böylece en kararlı ve en hızlı ayarda sistemi
çalıştırabilirsiniz.
21. AGP Voltaj Seviyesini Arttırın
Yüksek
saat hızları aynı zamanda daha yüksek güç tüketimine neden olur.
Aşağıdaki ayarları uygulayarak ekran kartınıza daha fazla güç gitmesini
sağlayabilirsiniz.
"AGP Voltage" seçeneği giriş gerilimini
0.1 Volt aralıklarla değiştirmenizi sağlar. Bu değişiklikleri AGP
hızını arttırdıktan sonra sistem kararsız duruma düşerse uygulayın.
Uyarı: Bazı durumlarda voltajı yüksek değerlere ayarlamak ekran kartına
zarar verebilir. Giriş voltajını daha yüksek değerlere ayarladığınızda
her hangi bir etkisi olmuyorsa eski düşük değere getirmeyi unutmayın ve
sistemi tekrar kararlı çalışır hale getirebilmek için AGP saat hızını
biraz düşürün.
22. İşlemci Önbelleklerini Etkinleştirin
İşlemci önbelleklerini (Level 1,2 veya 3) etkin hale getirmek önemli başarım artışları sağlar (Ekran görüntüsü I).
İşlemciler anakart üzerinde bulunan diğer parçalardan belirgin bir
şekilde daha hızlı çalışırlar. İşlemleri hızlandırmak, işlemci ile
sistem belleği arasında bulunan ve daha hızlı çalışan işlemci önbelleği
sayesinde mümkün olur.
Seviye 1 (L1) önbellek çok küçüktür
fakat işlemci çekirdeğinin üzerinde bulunur ve hızlı bir geçici veri
depolama alanı sağlar. Seviye 2 (L2) önbellek çok daha büyüktür ve
bütün yazılımsal elemanları depolayabilir, işlemci isteği geldiğinde
gerekli olan veri bu önbelleğin üzerinde bulunuyorsa asıl sistem
belleğinden bulunup getirilmesinden çok daha hızlı bir şekilde
işlemciye sunulabilir. İşlemciye tümleşik L2 ve harici L3 önbelleği
bulunan sistemlerde (neredeyse hepsinde var) bu ayarları etkin hale
getirmenizi şiddetle tavsiye ederiz (Ekran Görüntüsü I).
23. APIC Seçeneğini Açın
Yongasetleri genellikle kuzeyköprüsü ve güneyköprüsü olarak
adlandırılan iki ana bölümden oluşur. Bu iki bölüm işlemci, bellek,
genişleme kartları ve diğer çevresel donanımlar arasındaki veri akışını
sağlarlar. Aşağıda belirttiğimiz ayar daha fazla kesme isteği
kullanılabilmesinin ve de daha fazla aygıt bağlanabilmesinin yolunu
açar. Kullanılabilir kesmelerin (interrupt) sayısı 16'dan 24'e çıkar.
Ek olarak kesme kullanımı gözle görülür şekilde daha esnek hale gelir
böylece çeşitli işlemler yapılırken zaman kazanılmış olur.
Yapmanız gereken sadece "Advanced BIOS Features" menüsü altında bulunan "APIC Mode" seçeneğini "Enabled" olarak ayarlamak.
24. Burst Mode Ayarını Etkinleştirin
Sabit disklere, PCI kartlara ve belleğe erişim "Burst Mode" etkinken
çok daha hızlı gerçekleşir. Bu kip açıkken aygıtlar arasında veri
aktarımı çok hızlı olur çünkü çoklu veri aktarımları kurulabilir veya
her bir işlem ayrı ayrı onaylanacağına tek bir onaylama paketiyle
işlemler tamamlanır.
BIOS menüleri arasında gezinirken "Burst
Mode" seçeneğini gördüğünüz yerde "Enable" olarak ayarlayın. Böyle bir
değişikliği yaptıktan sonra sisteminizin kararlı çalıştığından emin
olun.
Uyarı: Pek çok PCI kart "PCI Dynamic Bursting" seçeneği "Enabled" olarak ayarlandığında düzgün çalışmaz.
25. Bus Mastering Ayarını Etkinleştirin
Bus Mastering Ayarını Etkinleştirin: Bu seçenek sayesinde sabit disk erişimi hılanır (Ekran Görüntüsü J).
Bu BIOS ayarı Windows'a okuma ve yazma işlemleri sırasında daha hızlı
DMA (Direct Memory Access) kipini kullanmasını söyler. DMA kipi sabit
diskin veriyi işlemciye göndermeden belleğe yazabilmesini sağlar. Bu
sayede sabit diskte bulunan veriye erişim hızlandırılmış ve çok değerli
olan işlemci gücü daha az kullanılmış olur.
"Integrated
Peripherals" menüsü altında "PCI IDE BusMaster" seçeneği varsa Ekran
Görüntüsü J'de görüldüğü gibi "Enabled" olarak ayarlayın. Bu seçeneği
etkin hale getirdikten sonra Windows altında "Başlat, Denetim Masası,
Sistem" ayarlarından Donanım sekmesi altında Aygıt Yöneticisi tuşuna
basın. "IDE ATA/ATAPI Denetleyiciler" alt başlığını bulun. "Birincil
IDE Kanalı" başlığına çift tıklayın ve açılan pencereden "Gelişmiş
Ayarlar" sekmesine gidin. Burada bulunan bilgiler arasında "Aktarım
Kipi" gibi bir başlık göreceksiniz. Bunun karşısında "Ultra DMA Mode"
gibi bir şey yazdığından emin olun. Sabit diskler genellikle "Ultra DMA
Mode 5" desteklerken CD ve DVD sürücüler "Ultra DMA Mode 2" destekler.
26. RAM Zamanlamalarını Değiştirin
Azaltılmış gecikmeler: Bu ayar sadece yüksek kaliteli bellek birimleri
için çalışır fakat bir kere bu ayarı çalışır hale getirebilirseniz
büyük farklar görebilirsiniz (Ekran Görüntüsü K).
Bütün SDRAM ve DDR bellek birimleri, bellek zamanlama değerlerini
içeren SPD (Serial Presence Detect) adlı yongaya sahiptirler. RAM
üreticileri SPD değerlerini kararlı bir sistem sağlamak üzere
ayarlarlar. Ancak çoğu zaman daha üst seviye zamanlama değerlerini
denemek işe yarar ve bu sayede sistem başarımını %10 kadar arttırmak
mümkün olabilir.
Bu iş için "System Performance", "Memory
Timings" veya "Configure DRAM Timing" gibi bir ayar menüsünü BIOS'ta
bulunuyor olması lazım. Genel kural olarak bu ayarın varsayılan değeri
"By SPD" şeklindedir. Bu ayar, bilgisayara, doğru zamanlamaları bellek
birimi üzerindeki yongadan okumasını söyler ve belleğe erişmek için
bundan sonra belirtilen ayarları kullanır.
Sisteminin
kendiliğinden gelen ayarlarını kullanmak istemeyenler "Disabled" veya
"User Defined" seçeneklerinden birini seçip (ekran görüntüsü K)
birazdan anlatacağımız uyarıları dikkate alarak istedikleri ayarları
yapabilirler.
27. RAS-to-CAS Gecikme Değerini Düşürün
Sistem belleğini iki boyutlu bir tablo olarak düşünerek kolayca nasıl
çalıştığını anlayabiliriz. Veriye ulaşabilmek için öncelikle hangi
satırda olduğunu sonra da hangi kolonda olduğunu bulmak için sırasıyla
Row Adress Strobe (RAS) ve Column Address Strobe (CAS) işlemleri
gerçekleştirilir. Belleğin doğru adresine ulaşıldığından emin olabilmek
için RAS ve CAS sinyalleri arasında ufak bir gecikme süresine gerek
duyulur. Bu RAS-to-CAS gecikmesi normalde bir veya iki saat turudur
(clock cycle).
"SDRAM RAS to CAS Delay" seçeneği tam olarak
RAS sinyali ile CAS sinyali arasında ne kadar saat turu olacağını
ayarlamanıza yarıyor. Genellikle ayarlar 2 en hızlı olmak üzere 2 ile 5
arasında değişiyor. Bu değeri her seferinde bir saat turu olacak
şekilde azaltmaya başlayın ve her seferinde sistemin kararlılığını
deneyin. Belleğiniz ne kadar kaliteliyse bu değeri daha fazla
küçültebilirsiniz demektir.
28. CAS Gecikmesini Düşürün
Bellek erişimi söz konusu olduğunda belleğin doğru adresteki veriye
ulaşması için bir miktar süre gerekir ve buna gecikme denir. Bir bellek
hücresi için bu aralık 2T iki saat turu, 3T üç saat turu vb şeklinde
isimlendirilir. "SDRAM CAS Latency" seçeneği için küçük bir değer daha
yüksek başarım anlamına gelir.
"SDRAM CAS Latency" seçeneği
için en doğru ve uygun değer genellikle belleğin üzerindeki etikette
veya üzerine kazınmış olarak yazar. Düşük fiyatlı ürünler için tipik
değer 3T veya 2.5T'dir. Bu seçeneği 2.5T veya 2T olarak değiştirin ve
sisteminizin kararlı çalışıp çalışmadığına bakın. Bazı üreticiler 2T
destekleyen belleklerinin daha yüksek saat hızlarını desteklediklerini
belirtiyorlar. Eğer CAS gecikme süresini düşürmek işe yaradıysa aynı
zamanda "Memory Frequency" seçeneği altından bellek saat hızını da
arttırmayı deneyebilirsiniz.
Uyarı: Her seferinde sadece bir
değişiklik yapın, daha sonra sistemi yeniden başlatın ve bir deney
yazılımı (benchmark) çalıştırarak yaptığı etkiyi gözleyin. Bu sayede
ortaya çıkan bir kararsızlık durumunda hangi ayarda sorun olduğunu
kolayca anlayıp eski haline getirebilirsiniz.
29. Bellek Yükleme Zamanını Düşürün
Doğru ayarları yaptığınızda bellek hücreleri çalışmaları için gereken
elektrik yükünü daha hızlı alırlar. "SDRAM RAS Precharge Delay"
seçeneği tam olarak bu zamanı ayarlamaya yarıyor. "2" gibi düşük
değerler hızı arttırırken daha yüksek değerler daha kararlı bir sisteme
sahip olmanızı sağlıyor. Her seferinde bir saat turu azaltarak sistemi
yeniden başlatın ve sistemin kararlı olduğundan emin olun.
30. Bir Sonraki Bellek Erişimi İçin Beklenilen Süreyi Kısaltın
"SDRAM Active Precharge Delay" seçeneği de saat turları olarak
ayarlanıyor ve ardışık bellek erişimleri arasında geçmesi gereken
süreyi belirliyor. Yani bu değer ne kadar düşük olursa sistem başarımı
o kadar artıyor.
Bu değer için genel kabul: Active Precharge
Delay = CAS-Latency + RAS Precharge Delay + 2 (güvenlik için fazladan
ekleniyor). Her zaman olduğu gibi bu ayar için de her seferinde bir
düşük değeri seçerek sistemin düzgün çalıştığından emin olun. Sistem
kararlılığını koruyamadığı zaman bu ayarı bir yüksek değere getirin ve
bırakın.
31. Bellek Zamanlamalarını Okuyun
RAM Zamanlamaları (Timings): Ayarlar üzerinde adım adım yapılan
değişiklikler RAM başarımınızın artmasını sağlar (Ekran Görüntüsü L).
27 ile 30 arasında anlattığımız maddelerdeki ayarlar genellikle
belleğin üzerinde yazılıdır. "2.5-4-4-8" gibi bir sıra rakam
ayarlamanız gereken saat turlarını gösterir: 2.5 tur CAS, RAS to CAS
Delay 4 tur, RAS Precharge Delay 4 tur ve Active Precharge Delay 8 tur.
Bu ayarlar o bellek birimi için belirtilen saat hızında üreticinin
önerdiği ayarlardır. Daha düşük değerler de çalışabilir fakat aynı
zamanda sistem çakılmalarına da neden olabilir. Başarımı arttırmak için
bu değerleri adım adım her seferinde bir tanesinde değişiklik olacak
şekilde düşürün ve her seferinde sistemin kararlı çalıştığından emin
olun (Ekran Görüntüsü L).
32. RAM Giriş Gerilimi Seviyesini Arttırın
Bellekler daha hızlı çalıştığında daha fazla voltaja gereksinim
duyarlar. Bu yüzden saat hızı artışlarını dengelemek için gerilimi
(voltage) arttırmanız gerekir.
"DDR Reference Voltage"
seçeneği gerilim seviyesini 0.1 volt aralıklarla değiştirmenize izin
verir. Bu değeri arttırmak sadece zamanlama değerlerini düşürdüyseniz
veya daha yüksek bellek saat hızları seçtiyseniz ve sistem
çakılmalarıyla karşılaştıysanız gerekli olabilir.
Uyarı: Giriş gerilimini çok yüksek değerlere ayarlamak bazı durumlarda bellek birimlerinize zarar verebilir!
33. Anakart Ses Yongasını Devre Dışı Bırakın
Gereksiz yüklerden kurtulun: Anakartın ses yongası gibi kullanmadığınız işlevleri kapatın (Ekran görüntüsü M).
Anakart üzerinde gelen ses yongasının hiç kullanılmadığı durumlar
olabilir. Eğer PCI ses kartınız varsa veya bilgisayarınızın ses
özelliklerini hiç kullanmıyorsanız anakart üzerinde bulunan ses
yongasını devre dışı bırakabilirsiniz. Bu sayede sistem başarımınız ve
güvenliğiniz bir miktar daha arttırılmış olur.
"Integrated Peripherals" menüsünde "AC97 Audio Select" seçeneğini "Disabled" olarak ayarlayın (ekran görüntüsü M).
34. Oyun Girişini Devre Dışı Bırakın
Sadece eski tip oyun çubuğu (joystick) veya oyun girişinden MIDI
arayüzü bağlayanlar bu bağlantıya iki I/O girişi ve IRQ ayırmak
isteyeceklerdir (Eğer yeni oyun çubuğunuz varsa zaten USB arabirimi
kullanıyordur). Bu sınıflandırmaya girmeyen bütün kullanıcılar gönül
rahatlığıyla bu girişi iptal edebilirler.
İşte nasıl yapılacağı: "Integrated Peripherals" menüsünden "Game Port" seçeneği "Disabled" olarak ayarlayın.
35. Tümleşik LAN İşlevlerini Devre Dışı Bırakın
Bazı anakartlar iki ağ arayüzüyle donatılmış olarak geliyorlar ancak
genellikle kullanıcılar sadece bir tanesine ihtiyaç duyuyorlar yani
diğerini kapatabilirler. Bu sayede sistem başarımı ve kararlılığı biraz
arttırılabilir.
"Integrated Peripherals" menüsünden "Onboard Intel LAN" seçeneğini "Disabled" olarak ayarlayın.
36. Gereksiz Girişleri Kapatın
Ne de olsa sadece eski PDA'lar ve seri modemler COM1 ve COM2
girişlerine gereksinim duyarlar. Bu girişleri iptal ederseniz iki IRQ
kazancınız olur ve işlemcinin denetlemesi gereken kesmeler azalır.
Paralel LPT arayüzü bile günümüzde anlamsız hale geldi. Eğer yazıcınızı
ve tarayıcınızı USB girişinden bağlıyorsanız bu eski arayüze
ihtiyacınız yok demektir.
"Integrated Peripherals" menüsünden
"IO Devices, Com-Port" seçeneği altında bulunan ve bazen "Serial Port
1/2" olarak da yazılabilen COM1 ve COM2 arayüzlerini iptal edin. LPT
arayüzünü kapatmak için de "Parallel Port" seçeneğini "Disabled" olarak
ayarlayın.
37. Firewire Girişini İptal Edin
Bu
arayüze kameradan görüntü aktarmak istiyorsanız veya Firewire arayüzü
kullanan çevresel aygıtlarınız varsa gereksinim duyabilirsiniz. Böyle
bir durum yoksa kapatın. "Integrated Peripherals" menüsünden "Onboard
1394 device" seçeneğini "Disabled" olarak ayarlayın.
38. BIOS Güncelleme
Zaman zaman anakart üreticileri yeni BIOS sürümleri çıkarırlar.
Güncellenmiş bir BIOS sahip olduğunuz donanımları daha verimli
çalıştırabilir hatta hızaşırtma özellikleri gibi yeni işlevler
kazandırabilir. Ne zaman anakartınızın yeni bir sürümü çıkarsa BIOS
güncellemesi yapmanızı öneriyoruz (alfa veya beta sürümler dışında).
BIOS yazılımı özel bir flaş bellek birimi içinde bulunur. Yeniden
yazılabilen bu bellek sayesinde eskisinin üzerine yeni sürümü yazarak
güncellemeye izin verir. BIOS güncellemesi, her üreticinin o anakart
için özel olarak hazırladığı yazılım sayesinde yapılır. Bellek
teknolojisi kullanıldığından BIOS güncellemesine BIOS'u flaşlamak da
denir.
BIOS güncelleme söz konusu olduğunda kullanıcılar bunu
yapmak için iki yol kullanabilirler. İlki anakartla birlikte gelen
sürücü CD'sinde bulabileceğiniz veya üreticinin internet sitesinden
indirebileceğiniz Windows altında çalışan güncelleme yazılımıdır.
Belirli aralıklarla bu yazılım internete bağlanarak yeni BIOS sürümü
olup olmadığını denetler, varsa kendiliğinden bunu indirir ve yükleyip
isteyip istemediğini kullanıcıya sorar. Bu yöntem kolaydır fakat
bilgisayarınızda sistem kaynaklarını kullanan fazladan bir yazılımın
daha çalışması demektir.
Sisteminiz kararlı çalıştıktan sonra
Windows yazılımını kullanmak kesinlikle kötü değildir. Ancak Windows
kurulumunuz dağıldıysa bu yöntemi kullanmamayı tercih etmelisiniz. Bu
durumda eski DOS güncelleme yöntemini kullanmanız önerilir.
DOS yazılımını üreticinin internet sitesinden indirebilirsiniz. Sonra
bilgisayarınızı DOS sistem disketiyle açıp BIOS güncelleme yazılımını
komut satırından çalıştırmanız gerekiyor; bu tür yazılımlar genellikle
ZIP dosyası halinde gelirler, bunları diskete açarak kopyalamanız
gerekir. Bu yöntem daha güvenilirdir çünkü çalışmak için hiç bir aygıt
sürücüsü yüklenmesini gerektirmez.
Uyarı: Taşınabilir bir
sisteme BIOS güncellemesi yaparken sistemin pilden çalışmadığından emin
olun - dizüstü bilgisayarlar BIOS güncellemesi sırasında mutlaka fişe
takılı olmalıdır yoksa güncelleme sırasında sistem kapanabilir ve bir
daha açılmaz hale gelebilir.
39. Yeni BIOS'u Yüklemek
Anakartınızı (veya sisteminizi) seçin: Sadece sizin anakartınız veya
bilgisayarınız için olan BIOS sürümünü kullanın (ekran görüntüsü N).
Anakart (veya sistem) üreticinizin internet sitesine gidin ve destek
sayfalarına bir göz atın. Anakart veya sisteminizin model numarasını
bulun (ekran görüntüsü N). Model isimleri genellikle "GA-686BX",
"A7N8X-E" veya "K8T Neo2" gibidir. Eğer aramalarda her hangi bir sonuca
ulaşamazsanız sadece model adını yazmayı deneyin. Bazen bu şekilde de
bir sonuca ulaşamazsınız bunun nedeni büyük ihtimalle anakart kutusunda
yazan isimle model isminin bir birini tutmamasıdır (örneğin "K8T-Neo"
ve "MS-6702 Version 1.0"). Böyle bir durumla karşılaşırsanız
anakartınızı model isminden bulmak yerine uzun yoldan listelere bakarak
anakartınızı tanımlamaya çalışın. Doğru modeli bulduğunuzda "Downloads"
veya "Support" bölümünden gerekli yazılımı ve güncellemeyi
indirebilirsiniz.
40. BIOS Sürümlerini Arşivlemek
Bazı kullanıcılar, ihtiyaçları olmasa bile, BIOS güncellemelerini
üreticinin sitesinden düzenli olarak indirirler: alfa ve beta gibi
sürümlerinin devamlı el altında bulunması ve ufak değişimleri takip
edebilmek için. Her zaman yaptığınız güncellemeyi beğenmeyerek veya
sorun çıkarttığını görerek eski sürüme dönebilirsiniz. BIOS
güncellemesini yapmadan önce üretici firmanın koyduğu beni oku
dosyalarını mutlaka okuyun. Bu dosya içinde yeni sürümün ne gibi
değişiklikler ve geliştirmeler içerdiği belirtilir.
41. Güncelleme Kurulumunu Deneyin
Kurulum denemesi: Burada görülen tanımlamalara bakarak güncelleme gerekip gerekmediğini anlayabilirsiniz (ekran görüntüsü O).
Eğer bir BIOS güncellemesi önemli sorunlara çözüm oluyorsa sizin
sisteminizde bu sorunların olup olmadığına karar vermeniz gerekir. Eğer
sizin için önemli değilse o güncellemeyi atlayabilirsiniz tabi eğer
önemli bir başarı artışı gibi bir geliştirme sağlamıyorsa. BIOS
güncellemeleri genellikle daha hızlı işlemcilerin o anakarta
takılabilmesini sağlar böylece ileriye dönük bir başarım artışı
sağlayabilirsiniz.
Anakartınızı kendiniz almadıysanız yani
bilgisayarınızın bir parçası olarak size geldiyse, BIOS güncellemesi
olup olmadığını anlamak için en iyi sistem üreticisinin internet
sitesine bakmaktır. Bilgisayar üreticisi kendi sistemleri için özel bir
BIOS güncellemesi çıkarmış olabilir ancak aynı anda anakart üreticisi
de farklı bir BIOS güncellemesi sunuyor olabilir. Böyle ikileme
düştüğünüz durumlarda en iyisi üretici firmaya hangi güncellemeyi
yapmanız gerektiğini sormaktır. Eğer kesin bir cevap alamıyorsanız en
iyisi o güncellemeyi atlayabilirsiniz.
42. Güncelleme Disketi Hazırlamak
Normalde BIOS güncellemesi indirdiğinizde genellikle içinde pek çok
dosya olan bir ZIP dosyası gelir. Dosyalardan biri BIOS'un güncel
yazılımını içerir, bu dosyanın adı genellikle "W7176IMS.110" veya
"AN8D1007.BIN" gibi bir şey olur. Ayrıca sıkıştırılmış dosyanın içinde
kurulum yönergelerini içeren bazı yazı belgeleri de bulabilirsiniz.
Yürütülebilir .EXE uzantılı dosya BIOS güncellemesini yükleyecek olan
dosyadır. BIOS dosyasının içinde bulunan bilgileri anakart üzerindeki
yongaya aktarır. Awar BIOS'lar için bu dosya genellikle "awdflash.exe"
şeklinde adlandırılır. Ayrıca güncellemeyi kendiliğinden yapacak veya
kolaylaştıracak bir dosya da "start.cmd", "flash.bat", veya
"autoexec.bat" adı altında bu pakete dahildir. Bu dosyaların hepsini
"C:BIOS" dizinine açın. Eğer indirdiğiniz BIOS güncelleme dosyası kendi
kendini açan bir sıkıştırma tipine sahipse bu dosyayı belirttiğimiz
dizine kopyalayın ve orada çalıştırın.
Önemli: Bilgisayarınız
hala çalışırken (diğer bir deyişle yeniden başlatmadan önce), BIOS
güncellemesi hakkında ek bilgiler içeren benioku (readme) dosyasını
yazdırın. Bu dosyayı anakartınızın veya bilgisayarınızın kullanım
kılavuzuyla birlikte saklayın. Eğer bu kılavuzların kopyası elinizde
yoksa üreticinin internet sitesinden indirebilirsiniz.
43. BIOS'u Disketten Güncelleyin
Bu işleme başlayabilmek için çalıştırılabilir bir DOS disketine
ihtiyacınız var. Bunlardan bir tane yapmak için Başlat menüsünden
Bilgisayarım'ı açın. Disket sürücü üzerine sağ tuşla tıklayın ve
Biçimlendir seçeneğini seçin. Açılan pencereden "MS-DOS Başlangıç
Disketi Oluştur" seçeneğini işaretleyin ve işlemi başlatın. İşlem
bitince biçimlendirme penceresini kapatın. Daha sonra oluşturduğunuz
disket içinde BIOS güncelleme dosyalarını çekin. Eğer yeterli yer yok
uyarısı gelirse biçimlendirmeden sonra disket içinde bulunan
dosyalardan bazılarını silebilirsiniz.
Bilgisayarınızı
yeniden başlatın ve daha önce yukarıda belirttiğimiz açılış sırası
ayarlarına girerek sistemin disket açılmaya ayarlı olduğundan emin olun.
44. DOS Altında BIOS Güncellemesi
Sisteminizin
kararlı bir durumda olduğunu ve duvardaki fişe takılı olduğundan emin
olun. Daha önce de söylediğimiz gibi taşınabilir bilgisayarınızı
kesinlikle pilden çalışırken güncellemeyin.
Sisteminizi
yeniden başlatın ve daha önceden hazırladığınız DOS disketiyle
başlatın. Komut satırı geldiğinde flaş programının ismini yazın ve onun
arkasından BIOS verisini içeren dosyanın ismini yazın. Award BIOS
güncellemesi için şu şekilde görünmesi lazım:
A:>awdflash.exe w6330vms.360
Geri kalan işlemler için yazılım sizi yönlendirecektir.
Eski BIOS'u yedekleyin: Yeni BIOS'u yazdırmadan önce eski BIOS'unuzun
yedeğini alın. Bu işlem için [Y] tuşuna basmanız yeterli (Ekran
Görüntüsü P).
BIOS güncelleme dosyalarının
ismi sizin için farklı olsa da işlemler genellikle aynıdır. Ekrandaki
yönergeleri takip edin ve bütün yedekleme önerilerinin yerine getirin.
Bütün güncellemeler için eski BIOS'unuzun bir kopyasını almaya
çekinmeyin (ekran görüntüsü P). Bu yedekler yeni BIOS sorun çıkarırsa
hayatınızı kurtarabilir.
En sonunda güncelleme yazılımı yeni
BIOS'u gereken yere kopyalar. Bu işlem bittikten sonra bilgisayarınızı
yeniden başlatın. Güncelleme işlemi sırasında bilgisayarınızın
kapanmamasına çok dikkat edin.
45. Yeni BIOS'un Yüklenmesi
Güncelleme işlemi bittikten sonra bilgisayarı kapatın. Güç kablosunu
çıkardığınızdan emin olun "BIOS Altın Kuralları" başlığı altındaki 5.
Madde'de anlatıldığı gibi CMOS bilgilerini silin. Güç kablosunu tekrar
takın. Bilgisayarınızı açın, büyük ihtimalle yeni BIOS yüklendiğini
gösteren bir mesajla karşılaşacaksınız. Daha sonra sihirli tuşa basarak
BIOS ayar ekranına geçin. "Load Optimized Defaults" seçeneğini seçin
(Bazı sistemlerde "Exit, Load Setup Defaults" şeklinde de görünebilir).
Daha sonra [F10] tuşuna basıp ayarları kaydedip çıkın ve yeni güncel
BIOS'unuzun tadını çıkarın.
BIOS Altın Kuralları
BIOS ayarlarını değiştirdiğinizde genellikle sorun yaşamazsını tabi
giriş gerilimlerini (voltage) arttırmıyorsanız. Yine de sorun yaşamamak
için aşağıda belirteceğimiz kurallara uygun davranmakta fayda var.
1. Yeni ve daha güncel bir BIOS yüklemeden önce eskisini mutlaka
yedekleyin. Bütün güncelleme yazılımları "Save current BIOS as" benzeri
bir seçenek içerirler. Bu yedek sayesinde olası bir sorun çıktığında
sisteminizi tekrar çalışır hale getirmek kolaylaşacaktır.
2.
Her seferinde sadece bir ayarı değiştirin. BIOS ayar ekranında
değişiklik yaparken her seferinde bir tane yapmaya özen gösterin
böylece bilgisayarınızı yeniden başlattığınızda bir sorunla
karşılaşırsanız hangi ayarın buna neden olduğunu kolaylıkla
bulabilirsiniz.
3. Sisteminizi denemek için zorlama deneyleri
yapın. Sisteminizi ağır veya tam yük altında çalıştırmak ayarların
doğru yapıldığını ve sistemin kararlı olduğunu anlamak için en iyi
yöntemdir. Bu iş için birden çok yazılımı çalıştırarak sisteme
yüklenebilirsiniz. 3DMark 2005 gibi bir deney yazılımı da işinizi
görecektir.
4. Eğer her şey kötüye giderse sistemi tamamen
kapatıp açmayı deneyin. Eğer bilgisayarınız yeniden başlatma tuşuna
bastıktan sonra açılmadıysa bilgisayarınızı kapatın ve birkaç dakika
bekleyin ve tekrar açın. Varsa güç kaynağı üzerindeki düğmeyi kullanın
veya fişi çekin.
5. CMOS ayarlarını silin. BIOS değişikliği
yaptıktan sonra bilgisayarınız yeniden başlamıyorsa ayarları geri almak
için BIOS ayar menüsüne giremezsiniz. Böyle bir durumlar
karşılaşırsanız CMOS üzerinde tutulan ayarları silebilirsiniz.
Anakartınızın kullanım kılavuzunda CMOS ayarlarını silmeyle ilgili
başlık altındaki (Clear CMOS) yönergeleri izleyin.
Bazı
durumlarda bu işlem için anakart üzerine bulunan bir atlatıcının
(jumper) yerini değiştirmek gerekebilir. (veya duruma göre anakart
üzerinden bir dizi atlatıcıyı yerinden çıkarmanız veya bir DIP anahtar
ayarı yapmanız da gerekebilir). CMOS bellek temizlendikten sonra yerini
değiştirdiğiniz atlatıcıyı eski yerine getirmeyi unutmayın.
Bir başka seçenek CMOS pilini yerinden çıkarmak ve bilgisayarın fişini
çekmektir. Ancak bu işlemin tam olarak çalışması için birkaç saat bu
şekilde beklemek gerekebilir.
