Aracınızda ne tür şanzıman kullanıyorsunuz?

[mr_rain]

Her Şanzıman Aynı Değildir

Otomatik şanzımanlı bir otomobil almak isteyenlerin büyük bir çoğunluğu, satın alacakları aracın ne türde bir şanzıman sunduğunu bilmiyorlar. Biz de otomobillerde yaygın olarak kullanılan otomatik özellikle şanzımanları anlatmak ve size bir pencere açmak istedik.

Motorun tork ve güç arasındaki dengesini sağlayan, ya da diğer bir deyişle aracın yokuş çıkarken tekerleklerindeki momenti arttıran veya uzun yolda hızlanmasını destekleyen en büyük sistemlerden biri şanzımandır. Şanzıman, motor verimini direkt olarak değiştirdiği için aracın yakıt tüketimi, emisyon değerleri ve performansında da etkilidir. Üreticiler, manuel şanzımanı günümüzde yaygın olarak kullanırken, geleneksel otomatik şanzımandan da vazgeçmiyorlar. Otomatikleştirilmiş manuel ya da yarı otomatik şanzımanlar ise son dönemde hızla yaygınlaşıyor. Bu tür şanzımanlar üreticiler arasında değişik isimlerle adlandırılırken, temelde görevleri aynıdır. Bu şanzımanların büyük bir kısmı ZF, Getrag ve LUK gibi üreticiler tarafından geliştirilirken sonu "Tronic" veya "Matic" gibi uzantılarla biten farklı isimlerle karşımıza çıkıyorlar.

Manuel Şanzıman

Sürücünün her aşamasını elle kontrol ettiği manuel şanzımanlar, motor verimini yüksek kullanan dişli kutularıdır. Manuel şanzımanla motor arasındaki bağlantıyı, debriyaj balatası, baskı ve diğer yardımcı parçalar sağlar. Sürücünün vitesi değiştirme anında debriyajı da kontrol etmesi gerektiği için yorucu sayılabilecek bir sistemdir. Manuel şanzımanın çalışmasında motor devri, hareketini şanzımanın giriş miline iletir. Giriş milinde bulunan dişliler prizdirek milini kavrar. Giriş mili döndükçe çevirdiği dişli, karşısındakini döndürerek farklı boyutlardaki dişliler arasında güç aktarımı sağlanır. Vites geçişi sırasında debriyaj, motor ile şanzımanı ayırarak devirlerini eşitler. Bu sayede tork veya güç üretimi sırasında motorla şanzıman uyum içerisinde çalışırlar. Bu sistem günümüzde orta sınıftan daha büyük modellerin dışında tüm otomobillerde ve ticari araçlarda kullanılmaktadır.

Otomatik Şanzıman

Sunduğu sürüş konforu sayesinde uzun yıllardır tercih edilen geleneksel otomatik şanzımanların çalışma yapısı nedeniyle oluşan hantallık, hem performans hem de yakıt tüketiminin artmasına neden olduğu için artık kullanım alanı iyice daralmaya başladı. Sürücüyü, vites kolunu bir kere D (Drive-Sürüş) kademesine getirerek uzun süre vitese müdahale etmek zorunda kalmadığından hem yorulmaz hem de dikkati dağılmamış olur. Bu sistemin çok kabaca çalışmasında ise elektronik kontrol ünitesi, sensörler aracılığıyla motor devrini inceleyerek aracın konumu, motor devri, gaz pedalının durumu, tekerlek devirleri gibi birçok bilgiyi alıp değerlendirerek vites değişimini hassas, yani sürücü hissetmeyecek şekilde y apar. Otomatik şanzımanın içerisinde çok plakalı kavramalar ve planet dişli sistemleri ile vites değiştirme mekanizmasını kontrol eden selenoid valfler bulunur. Tork konventörü kavrama görevi görür. Özellikle selenoid valfleri yöneten kontrol ünitesi vardır ve bu kılcal kanallların sürekli sıvı akışına izin vermesi gerekir. Ayrıca otomatik şanzıman yağının ihmal edilmemesi ve zamanında yenilenmesi gerekir. Günümüzde her sınıfta ve türdeki araçlarda görev yapar.

Otomatikleştirilmiş Manuel Şanzıman

Bu tipteki şanzımanlarda debriyaj balatası ve diğer kavrama parçaları bulunurken debriyaj pedalı yoktur. Bu sistemde debriyajın çalışmasında bir motor ve çeşitli sensörler görev yapar. Bu sensörler motorun devrini, aracın hızını, gaz pedalının konumunu sürekli kontrol ederler. Vites değişimi gerektiği zaman kontrol ünitesi selenoidini devreye sokarak debriyaj pedalına gerek kalmadan vites geçişleri sağlanır. Sürücü isterse manuel şanzıman gibi de kullanabilir. Bunun için genellikle vites körüğünün üzerinde ya da direksiyon bölgesinde artı (+) ve eksi (-) bölümleri vardır. Fiat'ın Dualogic'i, Citroen-Peugeot'nun Auto6R'si bu şanzımanın en bilinen örneklerindendir.

Çift Debriyajlı Otomatik (Otomatikleştirilmiş Manuel Şanzıman)

Yarı otomatik şanzıman olarak da anılan çift debriyajlı şanzımanlarda, otomatik şanzımanın konforu ile manuel şanzımanın performansı ve düşük yakıt tüketimi bir aradadır. Sürücü, istediği zaman manuel, istediğinde de otomatik şanzıman gibi kullanabilir. Bu şanzımanın vites kolunun üzerinde genellikle P, R, N, D+ ve D- kademeleri vardır. Çift kavramalı şanzımanda birbiriyle uyumlu çalışan iki farklı dişli mili ve çift debriyaj bulunur. Bu sistemde bulunan iki ayrı milde tek vites ve çift vites grup dişlileri bir aradadır. Örneğin araç dördüncü viteste giderken diğer grupta üçüncü ceya beşinci vites dişlisi diğer debriyajın kontrolünde hazır olarak bekler. Aracın vites yükseltmesi gerektiğinde küçük bir motorun da etkisiyle debriyajı kapanır, mil motordan ayrılır. Diğer kavrama devreye girerek motorun dönme momentini üst dişlinin milini devreye sokarak vites büyültür. Bu sayede milisaniye gibi kısa sürelerde vites değişimi sağlanır. Yoğun trafikte sürücü belli aralıklarla vitesi boşa almalıdır. Aksi halde ısınan balatalar çeşitli parçalara zarar verebilirler. Volkswagen Grubu markalarında DSG, Ford ve Volvo'da Geartronic, Renault ile Nissan'da EDC, Mercedes-Benz'de 7G-DCT, Kia'da DCT ve Audi'de S tronic, bu şanzımanların örnekleridir.

Manumatic Şanzıman

İlk kez Porsche tarafından, motorsporları için geliştirilen sonra da aynı marka tarafından seri üretime Tiptronic adıyla geçen manumatic şanzımanlar otomatik şanzımanın temelleri üzerine kuruludur. Manuel şanzıman olarak da kullanım imkanı sunan bu şanzımanlarda, kavrama tork konvertörüyle yapılır. Mesela uzun yolda otomatik konumunu kullanırken bir sollama anında veya yokuşlarda manuel özelliği sayesinde otomatiğe göre daha seri olarak hızlanarak zaman kaybını da önler. Bu şanzımanlarda vites yolu üzerinde yer alan kısım sayesinde sürücü, şanzımanın manuel konumuna kolaylıkla geçiş yapar. Manuel konumda vites kolunun ileri geri ya da sağa-sola hareketilye değişim yapılabilir. Ayrıca bazı modellerin direksiyonun üzerinde veya arkasında bulunan değiştirme tuşlarıyla da kumanda edilebilir. Benzer yapıya sahip bu tip şanzımanlar, Volkswagen Grubu'nda Tiptronic, Hyundai'de H-Matic, Peugeot'da 2Tronic olarak da adlandırılıyor.

Sürekli Değişken Oranlı (CVT)

Sürekli değişken oranlı şanzıman olarak isimlendirilen bu sistemde, konik formundaki dişli kasnaklar, çelik zincirlerle ya da kayışlarla birbirlerine bağlıdır. CVT'de bulunan kasnaklar, motorun gücüne ve aracın yük durumuna göre, hidrolik akışkan kasnakları hareketlendirir ve kasnaklar gücü zincir veya kayış yardımıyla diğerlerine aktarır. Sistemde manuel ya da otomatik şanzımandaki gibi birinci veya ikinci gibi bir sıralama yoktur. Hatta otomatik konumunda sınırsız dişli oranı vardır. Audi'de Multitronic, Ford'ta Durashift, Toyota'da Multidrive S, Honda'da i-shift, Nissan ve Subaru'da CVT olarak isimlendirilir. Temelde aynı olan bu sistemde üreticiler, kayış veya zincir sistemiyle elektronik kontrol programlarıyla, kendilerine ait sistemler de çeşitlendiriyorlar.

kaynak