Ortak Türk dili, galiba Türkiye Türkçesi oluyor

[waderix ??]

Yıllardır hem geyik seviyesinde hem de akademik ve siyasî seviyelerde tartışılan ortak Türk dili meselesinde galiba bir neticeye varılıyor.

Bizim gördüğümüz ve gözlemlediğimiz kadarı ile hem yabancıların hem de diğer Türk cumhuriyetlerinden insanların en fazla ilgi gösterdiği Türk lehçesi zaten Türkiye Türkçesi idi. Türk dizilerinin birçok Balkan ülkesinde ve başka ülkelerde alt yazılı fakat Türkçe olarak yayımlanmasının yabancıların Türkçeye olan ilgisinin artmasında tesirinden bahsediliyor; benzer şekilde diğer Türk cumhuriyetlerinde yıllardır TÜRKSAT'taki kanallar ve internet üzerinden Türkçe öğrenen insanlarla karşılaşabiliyoruz.

Fakat bu kez resmî ve ciddi bir adımın Özbekistan tarafından atıldığını görüyoruz. Özbekistan'da devletin radyo ve televizyon kurumu bünyesinde kurulan Foreign Languages (FLTV) adlı televizyon kanalında Türkiye Türkçesi derslerinin yanı sıra Türkiye Türkçesinde hazırlanan çeşitli televizyon programları yayımlanmaya başlamış durumda.

Belki şöyle düşünebilirsiniz: Sadece Özbekistan'ın böyle bir adım atmasının ne gibi bir tesiri olabilir? Özbekistan nüfus bakımından Türkiye'den sonra ikinci sırada olan yani en kalabalık 2. bağımsız Türk devletidir ve tek başına nüfusu Kazakistan + Azerbaycan nüfusuna Kırgızistan veya Türkmenistan nüfusunu eklediğinizde aşağı yukarı 3 ülkenin toplam nüfusu kadardır.

 

[_Zaur_]

Türkiye türkçesi kolay telaffüz edilir ve kolay anlaşılır. Nasıl ki İngiliz dili, Rus Dili ortak dil, Türk dili`de öyle.

 

[AdminisTraktör]

Hangisinin olduğunun bir önemi yok. Yeterki artık biri olsun.

 

[_Zaur_]

Hangisinin olduğunun bir önemi yok. Yeterki artık biri olsun.

ccc_Turan_States_ccc

 

[Galaxy Taxi]

Türkiye türkçesi kolay telaffüz edilir ve kolay anlaşılır. Nasıl ki İngiliz dili, Rus Dili ortak dil, Türk dili`de öyle.

Aslında Türkiye Türkçesinin ön plana çıkması daha çok Türkiye Türkçesi konuşanların sayısının fazla olması, buna bağlı olarak yapılan yayınların (medyada ve internette) daha fazla ve çeşitli olması, ekonomik anlamda Türkiye'nin cazip gelmesi gibi sebeplerden olabilir. Türkiye'de yaşayan insanlar açısından ekonomik durum kötü yahut geçim sıkıntısı olsa da bazı eski Sovyet ülkelerinde maaşlar Türkiye'dekine kıyasla çok çok düşük. Dolara vurunca ayda 50 $ gibi maaşlarla çalışan insanlar olduğunu muhtemelen biliyorsunuz.

Azerbaycan Türkçesinin dilcilik bakımından ortak Türkçe olmaya çok daha müsait olduğunu belirten açıklamalar var:

Azerbaycan Türkçesi Türk Dünyasının Ortak Dili Olabilir mi?

1. Yazı
Bugün Azerbaycan'da kullanılan Latin Alfabesi, 1991 yılnda Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü tarafından düzenlenen "Milletlerarası Çağdaş Türk Alfabeleri Sempozyumu"nda Türk Cumhuriyetlerinden gelen delegelerin imzaladıkları 34 harfli Ortak Türk Alfabesine en çok uyan alfabedir. Sadece Azerbaycan Türkçesinde ḳ > ġ (ḫ) değişimi olduğu için ḳ için kullanılacak olan "q" harfi ġ sesini temsil etmek için kullanılıyor. Bu durumda örneğin ḳara kelimesi Azerbaycan Türkçesinde ġara olarak söylendiği halde "qara" yazılıp bir bakıma kelimenin aslî şekliyle de uyum göstermektedir. Bir de "ä" harfinin yazımı pratik olmadığı için Azerbaycan'da Latin Alfabesine geçtikten bir yıl sonra onun yerine "ǝ" harfini kullanmaya başlamışlar. "Türkiye Türkçesi ortak lehçe olmalıdır" diyenler de var fakat "Türkiye'deki alfabeyi değiştirip Ortak Türk Alfabesine geçebilir miyiz?" diye sorduğunuzda ya "Atatürk'ün yaptığı alfabeye dokunamazsınız" ya da "80 yıldır kullanılan alfabeyi bırakmak zordur" gibi cevaplarla sık sık karşılaşabiliyorsunuz.

Arap harfli metinler açısından bakarsanız Azerbaycan Türkçesinin pratik bir özelliği yazıda temsil edilmeyen kısa ünlülerin hemen hemen hepsinin ince sırada telaffuz edilmesidir. Bunun istisnaları çok azdır. Dolayısıyla İran'daki Türkler'in yazdıklarını okumak Osmanlı Türkçesi metinleri okumaktan bu yönüyle daha kolaydır.

2. Yaygınlık
Azerbaycan Türkçesi, Türk lehçeleri arasında en çok konuşulan 2. lehçe konumundadır. 1. sıradaki Türkiye Türkçesinin Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki ağızları aslında Azerbaycan Türkçesi özellikleri göstermektedir. İran'daki Türklerin büyük çoğunluğunun ve Kuzey Irak'taki Türkmenlerin dili de Azerbaycan Türkçesidir. İlham Aliyev bundan bir kaç yıl önce dünyada 50 milyon Azerbaycanlı olduğunu açıklamıştı.

3. Diğer Lehçelerle Anlaşabilirlik
Oğuz grubu Türk lehçelerini konuşanların sayısı, nüfus bakımından aşağı yukarı bütün Türk Dünyasının yarısı kadardır. Azerbaycan Türkçesi bu gruptaki diğer lehçelerle büyük benzerlikler göstermektedir ve karşılıklı anlaşabilirlik seviyesi yüksektir. Hatta Azerbaycan Türklerinin, Oğuz grubu dışındaki bazı Türk lehçelerini de (örneğin Özbek ve Uygur Türkçelerini) yüksek seviyede anlayabildikleri görülmektedir. Türkiye Türkleri için bu oranın biraz daha düşük olduğu söylenebilir. Bunun nedeni Azerbaycan Türkçesinde Türkiye Türkçesine kıyasla Orta Asya ve Doğu Türkistan'daki Türk lehçeleri ile daha fazla ortak kelimelerin ve eklerin bulunması olabilir.

4. Kolaylık
Azerbaycan Türkçesinin son derece düzenli bir dilbilgisi vardır. Hatta Azerbaycan Türkçesinin gramerinin Türkiye Türkçesinden daha düzenli olduğu söylenebilir. Örneğin Türkiye Türkçesinde geniş zamanda -r, -Ar ve -Ir/-Ur olmak üzere üç ayrı ek kullanılırken, Azerbaycan Türkçesinde sadece -(y)Ar eki kullanılmaktadır: yazaram "yazarım" - qalaram "kalırım".

Türkiye Türkçesinde "dolar" hem "dol-" fiilinin hem "dola-" fiilinin geniş zaman 3. teklik şahıs çekimidir. Azerbaycan Türkçesinde ikisi farklıdır: dolar, dolayar.

Türkiye Türkçesinde "adamım" hem "ben adamım", hem de "benim adamım" anlamına gelebilir. Azerbaycan Türkçesinde ise ikisi farklıdır: adamam, adamım.

Türkiye Türkçesinde "bilmem" hem "bil-" fiilinin geniş zaman 1. teklik şahıs olumsuzluk hem de "bilme" isminin 1. teklik şahıs iyelik biçimidir. Azerbaycan Türkçesinde ikisi farklıdır: bilmərəm, bilməyim.

Türkiye Türkçesinde "başlar" hem "baş" isminin çokluğudur hem de "başla-" fiilinin geniş zaman 3. teklik şahıs çekimidir. Azerbaycan Türkçesinde ikisi farklıdır: başlar, başlayar.

Bu durumda Azerbaycan Türkçesinin makine çevirisinde bile Türkiye Türkçesinden daha praitk olduğu söylenebilir.

 

[Toki4182]

Orta Asya Devletlerinin kullandığı Türkçe, Batılılaşmış Türkiye Türkçesinden daha yerli.

 

[Galaxy Taxi]

Orta Asya Devletlerinin kullandığı Türkçe, Batılılaşmış Türkiye Türkçesinden daha yerli.

Onlarda da çok fazla Rusça sözcüğe rastlanabiliyor: prezident, respublika, revolyutsiya, razborka, rubrika, vs. Bazı lehçelerde Moğolcanın tesiri de fazla.

 

[nagaracuga]

En çok konuşulan, öğrenilen lehçe Türkiye Türkçesi.
Bununla birlikte konuşanların sayısı birbirine yakın olan 2. ve 3. sıradaki lehçeler (Azerbaycan ve Özbek Türkçeleri) arasındaki karşılıklı anlaşabilirlik seviyesi oldukça yüksek.
Osmanlıca bilen vatandaş az sayıdaki Türkçe kökenli yahut Moğolca gibi dillerden alınma farklı sözcüğü öğrendiğinde her iki lehçeyi de çok rahat anlayabilir. Rusça sözcüklerin anlaşmaya çok tesiri olmuyor, genellikle o sözcüklerin farklı bir dilden geçmiş varyantı bizde de bulunuyor. Televizor ve televiziya sözcüklerinin televizyon demek olduğu kolayca anlaşılabiliyor mesela.

Türkiye-Azerbaycan ve Özbek Türkçeleri birbirine çok yakındır. Türkmen Türkçesi Oğuz Grubu lehçesi olduğu hâlde Özbek Türkçesi kadar kolay anlaşılmıyor. Bu üç lehçeyi konuşan toplumlar (İran Türkleri, Kerkük Türkmenleri, Kırgızistan ve Afganistan Özbekleri, Yeni Uygurlar vs. dahil) arasında birbirleri ile iletişime geçmek oldukça kolaydır. Yani zaten üç lehçenin ortaklıkları fazladır ve bu lehçeleri konuşanların sayısı çoğunluktadır. Anlaşma zorluğu daha çok Kıpçak, Sibirya hatta Türkmen Türkçelerini konuşanlarla oluyor. Çuvaşça ve Sahaca ayrı birer dil olarak bile tasnif edilebilir.

Bu arada Google Translate lehçeler arasında oldukça anlaşılır çeviriler vermeye başladı. Bazen saçma neticeler de çıkabiliyor ama belki birkaç yıl içinde çok daha isabetli neticeler vermeye başlayacaktır.