Dizi Sözlüğü

[Creative]

Yabancı dizi dünyasında Türkçe’de tam kelime karşılığı olmayan ya da karşılığı olsa da bu şekilde dilimize yerleşmemiş bazı sözcük kalıpları mevcut; teaser, tariler, sneak peek, spin-off, pilot, flashback, vs. bunlardan bazıları.
Açıkçası ben birebir karşılıkları olmadığından dolayı bunları Türkçe’leştirmeye çalışmayı manasız buluyorum. Bu başlık altında yayınlayacağımız bu yazıda ilgili kelimelerin anlamları ve kullanım yerlerinden bahsedeceğiz.

Promo: Türkçe manası reklamdır. Dizi dünyasında promo tek başına kullanıldığında tanıtım filmi yani fragman akla gelmelidir ancak promo fotoğraf, promo poster tabirleri de mevcuttur.

Teaser: İngilizce’de “tease” fiili kızdırmak, takılmak, sataşmak gibi anlamlara gelir. Bu durumda da “teaser”ın Türkçe çevirisi kızdıran, muziplik yapan kimse olarak yapılabilir. Dizi lugatında ise “Teaser” genellikle 1 dakikadan az süren tanıtım filmleridir. Daha çok izleyiciyi heyecanlandırmak – meraklandırmak amaçlı yayınlanan teaserlar genellikle dizinin gelecek sezonundan hemen hemen hiç sahne içermezler. Ses ve görüntü efektleri bol bol kullanılır. Eski sezonlardaki sahenlerden kolajlar yapılabilir. Kısa ve vurcudurlar. Örneğin aşağıdaki Dexter 7.sezon teaserı güzel bir örnek buna;

[video=youtube;-urRqZ2RsSw]https://www.youtube.com/watch?v=-urRqZ2RsSw[/video]​

Trailer: Teaser’lardan daha uzun olan ve gelecek bölümlere ait görüntüler de içeren tanıtım filmleridir. Zaten İngilizce’den de dilimize fragman, tanıtım filmi olarak çevrilmekte. Trailerlar dizilerin gelecek sezonları için yayınlandıkları gibi her bölüm için de en az bir tane trailer yayınlanır. Ortalama 1-2 dakikadırlar. Çoğu Amerikan dizisinde farklı ülkeler için farklı trailerlar yayınlanır. Bazen oldukça detaylı trailerlar gelecek bölümlerin tadını kaçırabilir. Popüler dizilerin reklam aralarında diğer bir popüler dizinin trailerının gösterilmesi oldukça yaygındır.

Sneak Peek: Bir dizinin bir bölümüne ait bir sahnenin tamamen gösterilmesi. Sneak Peek videoları da birer promo videodur aslında. Ancak bölümün farklı sahnelerinden alınmış görüntülerin bir kolajı şeklinde değil, bir sahnenin tamamının gösterilmesi esastır. Bu videolar 1-3 dakika uzunluğunda olabilir.

Pilot: Bir dizinin ilk bölümü. Hemen hemen tüm dizilerin ilk bölümünün ismi “Pilot” olarak geçer. Pilot bölümler izleyicin nabzını ölçmek için yayınlanır. Çoğunlukla pilot bölümlerin aldığı reyting oranına göre diziye devam kararı verilir. Normal bölüm uzunluğundan daha uzun olabilir pilot bölüm uzunluğu. Pilot bölüm yayınlandıktan sonra dizi yayınlanmaya başlayana dek uzun zaman geçebilir, Being Human UK’de bu süre 1 yılı geçmiştir örneğin.Diğer taraftan pilot bölüm ile dizinin yayınlanmaya başlayan ilk bölümü arasında oyuncu değişikliğine gidildiği de görülmüştür; yine Being Human UK’de başrol oyuncularından ikisi değişmiştir, New Girl’de de pilot bölüm ile ikinci bölüm arasında bir oyuncu değişmiştir. (Television Pilot ya da Pilot Episode diye geçer İngilizce’de)

Flashback: Dizilerde geçmişe dönüşe verilen isim. Bir bölümde dizinin normal tarih akışından farklı olarak geçmişe dönülür ve geçmişte yaşanan bir olay anlatılır. Hemen her dizide kullanılan bir yöntemdir ancak Lost dizisi tüm hikaye anlatımını flashbackler üzerine kurmuş ve her bölümde flashbacklere yer vermiştir. Dizi dünyası Lost ile birlikte tanımış olsa da aslında bu teknik sinema sektöründe de yıllardır kullanılmaktadır.

Spin Off: Türkçe karşılığı “yan ürün” olan bu kelime, bir yapımndan başka bir yapım türediğinde kullanılıyor. Şöyle ki; söz konusu dizideki karakterlerden birisi için o dizi haricinde bir seri çekilirse bu yapıma spin-off deniyor. Şu şekilde örneklendirilebilir; Buffy The Vampire Slayer dizisindeki Angel karakteri için çekilen “Angel” isimli dizi, Friends‘ten türeyen Joey, Supernatural‘dan türeyen web dizisi Ghostfacers, Avatar: The Last Airbender‘dan sonraki avatarın hikayelerini anlatan Avatar: The Legend of Korra, Battlestar Galactica‘dan türeyen ve hikayenin başını anlatan Caprica, He-Man çizgi dizisinden türeyen She-Ra vs. (Şu ve şu linkten detaylı listelere ulaşmak mümkün, meraklıları için)

Premier: Bu sözcük İngilizce değil de Fransızca’dır. Sözlük anlamı birinci, birincildir. Bir dizinin ilk bölümü ya da bir dizinin yeni sezonunun ilk bölümü için kullanılır. Sinema alanında da aynı kullanım mevcuttur. Aslında bu kelime o kadar uzun zamandır kullanılıyor ki dilimizde (sanırım sinema denen şeyin icadından beri) prömiyer olarak Türkçe’leştirilmiş (TDK sözlüğünde bulunmakta). Ben de yazılarımda bu şekilde kullanmaktayım. (Diğer taraftan bu kelime Gala Gecesi manasında da kullanılyor.)

Webisode: Aslında bu yeni bir kavram sayılır. Episode’un internet televizyonculuğundaki hali denilebilir kısaca. Nasıl ki TV’de yayınlanan dizi bölümlerine episode diyoruz, internet için özel çekilen/hazırlanan dizi bölümlerine de webisode deniyor. Aslında webisodelar genelde asıl dizilerin birer spin-offu şeklindeler ve internet ortamında ücretsiz olarak yayınlanıyorlar. The Walking Dead‘in, Being Human UK‘in (ismi Becoming Human), Dexter‘in (animasyon şeklinde) ve hatta Lost‘un webisodeları mevcut.

Spoiler Dediğin Nedir, Nerede Başlar, Nerede Biter?
Not: Bu yazı ilk olarak Radikal Blog sitesinde “Çoğunlukla Zararsız” blogu altında yayınlanmıştır.

1999 yılına, Sixth Sense’in süpriz sonlu filmler furyasının önünü açtığı vakitlere dair bir anım var. Lise 2. sınıfta olmalıyım. Bir arkadaş ders başlamadan hemen önce ayağa kalkmış “Arkadaşlar, arkadaşlar!” diye seslenmiş, herkesin susup da kendini dinlediğine ikna olduğu anda da “Arkadaşlar Bruce Willis ölüymüş!” diye bağırmıştı. Spoiler kavramıyla ilk “ciddi” münasebetim o zamana dayanıyor anımsadığım kadarıyla.

Spoiler, İngilizce “spoil” kelimesinden türüyor; spoil eden kişi demek yani. “Spoil” kelimesinin ise bozmak, tadını kaçırmak, yağmalamak, mahrum etmek gibi anlamları var. Bu durumda Spoiler “tadını kaçıran” manasına geliyor diyebiliriz.

Gelelim “Spoiler”ın sanat dünyasındaki anlamına. Spoiler; kurgusal bir eserin (dizi, film, kitap, oyun vs.) geleceğiyle ilgili okuyan kişinin düşüncelerini değiştirebilecek ve aldığı zevki azaltabilecek bazı bilgilerin dışarıya sızdırılması olarak ifade edilebilir.

Eskiden; internet ve sosyal medya hayatımıza bu kadar girmeden evvel, çok eski zamanlardan bahsetmiyorum, 10-12 yıl öncesinde, işimiz nispeten kolaydı. Zira spoiler alabileceğimiz kaynaklar sınırlıydı; sizden önce biri bir filmi izlediyse ya da kitabı okuduysa, spoiler bir açıklamaya maruz kalıp kalmamanız onun insafına kalmış oluyordu. Ama işler değişti. Artık internet dünyasıyla (hiç sempati duymadığım “Sanal Alem” lafından itinayla kaçınıyorum) öylesine iç içeyiz ki, ihtiyacımız olandan (hatta istediğimizden) çok daha fazla “gereksiz” bilgi bombardımanı altındayız. Yine bizden önce davranmış olanların insafına kalmış durumdayız ama bu sefer bunu yapabilmelerinin çok farklı yolları var. Bu, spoiler mevzusunu bizim gibi izleyiciler/okuyucular açısından büyük bir “dert” haline getiriyor.

Ben ağırlıklı olarak yabancı dizi izleyicisinin karşılaştığı spoiler mevzusu üzerinde durmak istiyorum. Şöyle ki, bir filmle ya da kitap ile ilgili olarak en kötü ihtimalle sonunu öğrenecek şekilde spoiler’a maruz kalırsınız. İş dizi takibine gelince durum biraz değişiyor, her sezon ile ilgili hatta her bölüm ile ilgili tadınızın kaçması mümkün, hele ki 8 sezonluk bir diziyi yeni izlemeye başlamışsanız. Maalesef bir diziyi takip ederken onunla ilgili yazılmış spoiler bilgilerden kaçınmak yeterli olmuyor. Bu dizinin uyarlandığı kitap var, çizgi roman var, çekilen animasyonları var, başka bir dizinin uyarlamasıysa o dizi var..

Örneğin Game of Thrones, True Blood, The Vampire Diaries ve Dexter dizileri kitap uyarlaması. Dizi ile ilgili bir araştırma yaparken “Eğer kitaptaki gibi devam ederse Dexter’ın başına şunlar gelecek” ya da “Kitapları okumuş biri olarak Game of Thrones’taki hiç bir karaktere çok bağlanmazdım sizin yerinizde olsam” gibi cümlelerle karşılaşmak oldukça olağan. Yani izlediğiniz şeyden bir keyif almak istiyorsanız ilgili tüm dökümanları elden geçirmeniz veya dizi ile ilgili yayınlanan hiçbir yorumu okumamanız gerekiyor.

Üstte de belirttiğim gibi, spoiler’a çok farklı şekillerde maruz kalabiliyoruz, dizi setinde çalışanlardan biri senaryonun fotoğrafını çekip “twit”leyebiliyor. Ya da yoldan geçen meraklı bir göz set fotoğraflarını çekip Facebook’ta paylaşabiliyor. (İnsan biraz “kaçmak imkansız” hissiyatına kapılmıyor mu?) Ve şunu da açıkça belirtmeliyim ki irade konusu da çok önemli; Lost’un finalini haftalar öncesinden okumuş bir insan olarak sizi temin ederim merak kediyi değil belki ama heyecanı kesinlikle öldürüyor.

Peki spoiler denilen şey nerede başlayıp nerede bitiyor? Sıfır spoiler’lı bir hayat mümkün mü? Bazı hassas bünyeler için yeni bölüm tanıtım videoları ya da fragmanlar, tanıtım yazıları dahi spoiler özelliği taşıyabilecekken, bazılarımız o kadar da hassas değil. Evet bir bölüm ile ilgili olacakları izlemeyenlere söylemek, süprizi bozmak elbette spoiler’a girer. Peki daha karışık durumlarda nasıl yapacağız spoiler/spoiler değil ayırımını?

Örneğin zaten yayınlanmış bir dizi bölümündeki konuk oyuncudan bahsetmek, spoiler vermek midir? Hatta başlı başına yeni bir sezonda karşımıza çıkacak konuk oyuncudan bahsetmek? Yayınlanmasının üstünden 10 yıl geçmiş bir film hakkında bilgi vermek? (aynı benim üstte yaptığım gibi) Bu film sürpriz sonlu bir film demek veya? Ki dizilerin kendi kendileri ile ilgili ya da oyuncuların karakterlerinin geleceği ile ilgili spoiler veriyor oldukları düşünüldüğünde işimizin çok zor olduğu kesin. Örneğin DVD tanıtımları büyük ölçüde spoiler içerikli oluyor hatta bazen jenerikler bile o bölüme dair spoiler verebilir; 5 bölümdür dizide görmediğiniz ve geri dönüp dönmeyeceğini bilmediğiniz bir karakterin ismini jenerikte “Konuk Oyuncu” olarak görebilirsiniz.

Benim açımdan dizilerin yayınlanmış bölümleriyle ilgili bilgi vermek (izlemeyenler için spoiler içerebileceğini belirttikten sonra) kesinlikle spoiler değil; ancak gidip kitap uyarlamaları hakkında “aslında şöyle şöyle oluyor” demek –feci şekilde, can sıkıcı derecede- spoiler. Ayrıca, konuk oyuncular, set fotoğrafları ya da kadroya katılan yeni isim haberleri de spoiler içerikli açıklamalar ama onlara çok aldırış etmiyorum.

Spoil veren olmamak için yapılacaklar basit; insanların hassasiyetine inanarak herkesi önceden uyarın. Kitapla ilgiliyse kitapla ilgili spoiler yazın, dizinin 6. sezonunu izlemeyenler için spoiler içerir ibaresi koyun, vs. vs. İşin zor kısmı bence spoiler açıklamalara maruz kalmamakta. Çünkü siz çok daha dikkatli davranmak zorundasınız. Merakınıza yenik düşmemelisiniz (İnanın ilk anda çok keyifli olsa da, sonradan çok pişman olacaksınız) Bazen kulaklarınızı tıkamanız, zorla sayfayı kapamanız gerekecek. Ya da sizi kışkırtmaya çalışan arkadaşlarınız olacak ve sizin onları dik duruşunuzla geri püskürtmeniz gerekecek. Kendinize inanın, bence başarabilirsiniz. (Twitter, Tumblr ve Youtube’dan uzak durmak da işe yarayacaktır ama kendimizi kandırmayalım; işte bu biraz imkansız.)

Peki siz ne düşünüyorsunuz? Sizin için hangi tür içerikler spoiler, hangileri değil?
Kaynak

 

[Ahmethz]

hepimizin her gün karşılaştığı kavramlar açıklamaları iyi olmuş.